สตรีตฟู้ดในม็อบ : หน่วย CIA เคลื่อนที่ไวสลายความหิว

 

สตรีตฟู้ดในม็อบ : หน่วย CIA เคลื่อนที่ไวสลายความหิว

 

 ทิพาวรรณ วรรณมหินทร์ นักวิจัยอิสระ เรื่อง

ทิพาวรรณ วรรณมหินทร์ และ ยุวดี ศรีห้วยยอด ภาพ

 

           นับแต่มีการชุมนุม (ม็อบ) ที่ยืดเยื้อมาตั้งแต่ 18 กรกฎาคม อนุสาวรีย์ประชาธิปไตย ไปสู่ 19 กันยายน ณ ท้องสนามหลวง พัฒนามาสู่ม็อบ “คณะราษฎร 2563” 14 ตุลาคม จากนั้นค่อยๆ กระจายไปหลายพื้นที่ทั่วกรุงเทพฯ และต่างจังหวัด โดยเฉพาะในพื้นที่กรุงเทพฯ ตั้งแต่ม็อบที่ปทุมวัน ห้าแยกลาดพร้าว แยก ม.เกษตร รามคำแหง สีลม บางนา ศาลายา ยันรังสิต ทั้งม็อบย่อย ม็อบใหญ่ ม็อบปักหลักอยู่กับที่ หรือ “แฟลชม็อบ” ที่มาไวกลับไว จะด้วยการนัดล่วงหน้ามีแบบมีเวลาเตรียมตัว หรือม็อบเคลื่อนที่ไว อัพเดทนัดชุมนุมกันแบบวันต่อวัน กระชั้นกันแบบชั่วโมงต่อชั่วโมง ด้วยกลยุทธ์ก่อกวนแบบกองโจรดาวกระจาย นัดหมายย้ายไปตามพื้นที่ย่านต่างๆ กลายเป็นม็อบออร์แกนิกที่ไร้แกนนำ ไร้การจัดตั้ง ผู้คนจำนวนมากต่างมาด้วยข้อเรียกร้อง “ไล่รัฐบาล แก้รัฐธรรมนูญ และปฏิรูปสถาบันพระมหากษัตริย์”

 

หน่วย CIA เคลื่อนที่ไวสลายความหิว

 

คน (ลง) ถนน และอาหาร

           ที่ไหนมีคนที่นั่นย่อมมีอาหาร เมื่อมีม็อบที่ไหนก็ตามเหล่ารถอาหารร้านเร่เคลื่อนที่ไว หรือที่ถูกเรียกว่า “หน่วย CIA”¹ ในม็อบ ผู้ที่ล่วงรู้ข่าวการนัดหมายชุมนุมอย่างฉับไวและมาพร้อมขายอย่างทันควัน จึงเป็นผู้มาก่อนกาล (ชุมนุม) ผู้มาก่อนแกนนำ ผู้มาก่อนแกง² หรือบางคนแม้จะถูกแกงเองก็ตาม พวกเขายังคงไปประจำการในพื้นที่ชุมนุมในทันใด พร้อมเป็นกองกำลังติดอาหารเพื่อจัดการสลายความหิวของฝูงชนในม็อบอย่างรวดเร็วโดยยังคงเป้าหมายการขายและได้มีส่วนร่วมทางการเมืองไปด้วย

           หากกองทัพต้องเดินด้วยท้อง แท้จริงแล้วพวก CIA คือทัพหน้าที่เดินทางล่วงมาก่อน คอยนำเสบียงมาเตรียมความพร้อมในพื้นที่ ทำหน้าที่คล้ายฝ่ายสวัสดิการด้านอาหารให้แก่คนในม็อบ ให้ผู้ร่วมชุมนุมมีพลังที่จะอยู่ต่อจนกระทั่งจบกิจกรรม ทำให้ม็อบดำเนินต่อไปได้และคงจำนวนมวลชนไว้ได้ในจำนวนมาก ภาพดังกล่าวจะเห็นได้เสมอในการชุมนุมหลายๆ ครั้งที่ผ่านมา จึงถือเป็นสีสันที่ผู้คนและสื่อต่างชาติให้ความสนใจต่อปรากฏการณ์ดังกล่าวที่ไม่เหมือนม็อบใดในโลก

 

สตรีตฟู้ดยั่วน้ำลายสลายหิว

 

           สตรีตฟู้ด (Street Food) หรืออาหารริมทางในบ้านเรา มีกระจายไปทั่วพื้นที่กรุงเทพฯ และในพื้นที่เมืองต่างๆ เป็นรูปแบบร้านอาหารเคลื่อนที่สะดวกในแบบต้นทุนต่ำ มีเพียงซุ้ม แผงชั่วคราว รถเข็นหรือรถเครื่องนำมาประกอบเพื่อให้ล้อหมุนเลื่อนเคลื่อนที่ได้ง่ายและใช้อุปกรณ์ทำอาหารแบบไม่ซับซ้อน ก็สามารถเปิดบริการขายได้เลย เข้าถึงคนทุกพื้นที่ทุกเวลาเพื่อพร้อมเสิร์ฟอาหารแบบกินง่าย ซื้อง่าย ในราคาสบายกระเป๋า ให้แก่คนที่มีวิถีชีวิตใกล้ชิดกับท้องถนนได้อิ่มท้อง ด้วยลักษณะที่มีความคล่องตัว ปรุงไว กินง่าย หลากหลายและสร้างสรรค์ ที่สำคัญคือ อิ่มอร่อยได้ในเวลาจำกัด จึงเหมาะกับการลงถนนของมหาชนที่ออกมาเรียกร้องในหลายๆ ครั้งที่ผ่านมา ได้สร้างสีสันและสร้างกลิ่นยั่วยวนชวนหิวให้คนในม็อบต้องท้องร้อง ทั้งของกินหลัก ของกินเล่นที่เน้นเสิร์ฟใหม่ ร้อนและเร็ว อย่างลูกชิ้น ขนมจีบ โตเกียว ข้าวไข่เจียว เกี๊ยวทอด ข้าวเหนียวหมูทอด ไข่หมึกทอด ไส้กรอกอีสาน และยำต่างๆ ส่วนเครื่องดื่มแก้กระหายคลายเหนื่อยก็มีอย่างน้ำเปล่า น้ำอัดลม น้ำส้ม น้ำอ้อย น้ำมะพร้าว ยังมีของหวาน ของทานเล่น อย่างข้าวโพดคลุกเนย ไอศกรีม ขนมปังใส่ไส้นึ่งร้อนๆ ถั่วต้ม ข้าวโพดต้ม ผลไม้สด ผลไม้ดอง มีครบพร้อมแทบไม่ขาด

 

ผลไม้ดองหนึ่งในของทานเล่นในชุมนุม

 

           ราคาอาหารของรถเร่เคลื่อนที่ที่เป็นมิตรทำให้ตัดสินใจซื้อง่าย และภายหลังจำนวนของผู้ร่วมชุมนุมก็เพิ่มจำนวนมากขึ้นเรื่อยๆ จึงทำให้ความต้องการซื้อสูง ในช่วงเวลาดังกล่าวจึงถือเป็นโอกาสสำคัญในการฟื้นตัวจากช่วงเศรษฐกิจขาลง ที่พ่วงท้ายต่อมาด้วยวิกฤติโควิด-19 ซึ่งคนหลายกลุ่มต้องเผชิญกับภาวะเศรษฐกิจที่หาอยู่หากินแบบลำบาก การขายของบรรดาพ่อค้าแม่ค้ารถเร่ในพื้นที่ชุมนุมสร้างรายได้มากกว่าวันขายปกติเฉลี่ยประมาณ 2-3 เท่า โดยบางรายสูงสุดถึง 10 เท่า ทั้งการขายปลีกย่อยและการเหมาโดยผู้สนับสนุนในชุมนุม

 

วางแผนจากหน้าจอสู่หน้างาน

           พ่อค้าแม่ค้าบางกลุ่มที่ปรับตัวไวในการทำมาหากิน วางแผนและคอยติดตามสถานการณ์ผ่านจอโทรศัพท์มือถือในการนัดหมายชุมนุมผ่านกลุ่มทางการเมืองในช่องทางเฟซบุ๊ก (Facebook) เพจชื่อ “เยาวชนปลดแอก” และกลุ่ม “แนวร่วมธรรมศาสตร์และการชุมนุม” และกลุ่มเดียวกันจากช่องทางเทเลแกรม (Telegram) และจากกลุ่มไลน์ (LINE) รวมถึงการโทรศัพท์บอกต่อนัดหมายกันเองของเครือข่ายพ่อค้าแม่ค้า การวางแผนการจัดเตรียมวัตถุดิบที่สามารถเก็บรักษาได้ง่ายสำหรับการขนส่ง เดินทางและการขายที่ต้องใช้เวลาทั้งวัน การเดินทางไปยังพื้นที่การชุมนุมก่อนเวลาเพื่อให้ได้ทำเลที่ดีจึงเป็นสิ่งสำคัญก่อนที่ผู้ชุมนุมจะเดินทางเข้ามาอย่างหนาแน่นจนไม่สามารถเข้ามาในบริเวณชุมนุมได้  

 

อาหารรถเร่ล้อเลื่อน เคลื่อนตัวไว

           ม็อบนัดล่วงหน้าที่มีเวลาปักหลัก มักเอื้อโอกาสให้พ่อค้าแม่ค้าประจำถิ่น ประจำย่าน หรือแม้แต่หน้าใหม่ที่ไม่ต้องเดินทางไกลได้มีโอกาสในการสร้างรายได้ โดยเฉพาะอาหารรถเร่คนเข็นและร้านแบบแผงตั้งโต๊ะกับพื้นมีอุปกรณ์พร้อม กระทั่งพ่อค้าแม่ค้ามืออาชีพที่ลงทุนขนพ่วงรถเข็นอาหารไปประจำการตามจุดนัดชุมนุม พวกเขาไม่กลัวเรื่องความรุนแรงในม็อบที่จะเกิดขึ้น หลายครั้งที่เกิดความวุ่นวายในนั้น พวกเขาก็ยังยืนหยัดในการขายเหมือนไม่มีเหตุการณ์อะไรเกิดขึ้น แต่หากเกิดเหตุการณ์ความไม่ปลอดภัยนั่นหมายความว่าพวกเขาพร้อมทิ้งของ อุปกรณ์การขายเหล่านั้นไว้เพื่อเอาชีวิตให้รอด ซึ่งโอกาส และความหวังในการสร้างรายได้น่าจะคุ้มค่าต่อการเสี่ยงที่จะทิ้งข้าวของเหล่านั้น ในขณะที่รูปแบบม็อบที่มีการเคลื่อนขบวน หรือแฟลชม็อบแบบสลายตัวไว รถอาหาร ร้านเร่ติดเครื่องสามารถเคลื่อนที่ไวเดินทางไกลข้ามย่านด้วยเวลาไม่นาน สามารถวางแผนในการจัดและบรรทุกขนของหนักสำหรับเตรียมวัตถุดิบเพื่อทำยอดขายให้ได้มากที่สุด ซึ่งหากมีเหตุฉุกเฉินก็สามารถติดเครื่องพร้อมออกจากพื้นที่ชุมนุมได้ไวที่สุดในบรรดารถเร่ขายอาหารสมกับที่ได้ชื่อว่า CIA จุดแข็งเรื่องความคล่องตัว เคลื่อนตัวไวของรูปแบบรถอาหารร้านเร่เหล่านี้ได้ถูกนำไปประยุกต์ปรับใช้ในการจัดการม็อบ เช่น การใช้รถสามล้อติดเครื่องยนต์มอเตอร์ไซค์เพื่อขนเครื่องขยายเสียงขนาดกะทัดรัดแต่เสียงดัง กระจายตามจุดต่างๆ ในม็อบแทนการใช้รถบรรทุกขนาดใหญ่ที่เคลื่อนตัวลำบาก

           ในมุมของลูกค้า น้องสาววัยทำงานคนหนึ่ง อายุไม่ต่างกับค่าเฉลี่ยของคนที่มาชุมนุม เธอเล่าว่า การมาร่วมชุมนุมของเธอนั้นไม่บ่อยนัก เมื่อว่างจากการทำงานเมื่อไหร่ก็จะมาร่วมทันที นอกจากการสนับสนุนให้นายกลาออก เธอก็อยากให้มีการเปลี่ยนแปลงเรื่องสวัสดิการที่เท่าเทียม ทุกครั้งที่มาร่วมชุมนุมจะมีความรู้สึกเหมือนมาร่วมงานเทศกาล งานกีฬาสีหรือกิจกรรมอะไรบางอย่างที่ต้องมีการรวมพล ต้องใช้แรงพลังในการร่วมกิจกรรมค่อนข้างมาก เพียงการร้องตะโกนดังๆ เพื่อแสดงพลังในม็อบ ก็ทำให้หมดแรงและทำให้รู้สึกหิวได้แล้ว พอได้กลิ่นหอมของอาหารโชยมา หรือเห็นไส้กรอกอีสานย่างร้อนๆ จึงอดไม่ได้ที่จะต้องซื้อกิน การอยู่ในจุดที่สะดวกซื้อ ราคาไม่แพง ขายราคาเดียวกันกับนอกพื้นที่ชุมนุม เธอยังเชื่อว่าการจับจ่ายอุดหนุนพ่อค้าแม่ค้าน่าจะช่วยกระตุ้นเศรษฐกิจให้กับพ่อค้าแม่ค้าและคนในย่านนั้นอีกด้วย

 

อาหารร้านเร่แบบติดเครื่องยนต์มอเตอร์ไชค์ขณะปฏิบัติงานท่ามกลางฝูงชน

 

อุดมการณ์ อุดมกินต้องไปด้วยกัน

           พ่อค้ารุ่นใหญ่รายหนึ่ง เล่าให้ฟังว่าตนมีอาชีพขายลูกชิ้นรถเร่ริมทางร่วมยี่สิบกว่าปี ตระเวนตามย่านการค้า งานวัด งานวาระพิเศษต่างๆ หรือที่ใดก็ตามที่มีการรวมตัวของคนจำนวนมาก เดิมทีการเริ่มต้นต่อสู้ทางการเมืองของเขาเริ่มต้นตอนประมาณอายุ 20 ปี เมื่อครั้งยังเป็นเด็กนักเรียนช่าง ผ่านการร่วมเหตุการณ์ชุมนุมตอนปี 2535 สายอาชีพเปลี่ยนผันจนมาลงตัวที่การขายลูกชิ้นรถเร่ จากรถเข็นเป็นรถเครื่องมอเตอร์ไซค์เพื่อความคลองตัวและรวดเร็ว พ่วงรถเข็นขนลูกชิ้นพร้อมอุปกรณ์ ปรับไปเปลี่ยนมาจนลงตัวที่การทำให้สุกแบบปิ้งด้วยเตาแก๊สที่ไม่ต้องมีขั้นตอนซับซ้อน เพียงใส่ถุง เติมน้ำจิ้ม เสิร์ฟร้อนๆ ให้ลูกค้าได้กิน โดยมีจุดขายต่างจากเจ้าอื่นที่เป็นลูกชิ้นจัมโบ้ลูกโต ราดน้ำจิ้มเปรี้ยวหวาน อิ่มท้องด้วยราคาเริ่มต้นที่เป็นมิตร ด้วยความเป็นคอการเมืองที่สนับสนุนฝั่งประชาธิปไตย จึงไม่พลาดการชุมนุมใหญ่ครั้งที่ผ่านมาเมื่อปี 2553 ในฐานะผู้ชุมนุมและฐานะพ่อค้า เรียกได้ว่าขายไปสู้ไป อยากให้มีการเปลี่ยนแปลงรัฐธรรมนูญหรืออะไรก็ตามที่ทำให้กลุ่มคนมีอำนาจพิเศษหายไปและคนจนมีชีวิตที่ดีขึ้น

           อย่างไรก็ตาม ที่ผ่านมาถึงจะมีการชุมนุมต่างอุดมการณ์เขาก็จะไปขายเช่นกัน เพราะเป้าหมายคือการไปขายอาหารในที่ที่มีคนจำนวนมาก นำมาซึ่งรายได้มาเลี้ยงครอบครัว ส่วนช่องทางการติดตามข่าวการชุมนุมนั้นไม่ต้องซักไซ้ให้มากความ เขายื่นโทรศัพท์มือถือพร้อมเปิดแอปพลิเคชั่นต่างๆ ในโทรศัพท์มือถือที่ลูกชายแนะนำ ไว้คอยติดตามการนัดหมายอย่างฉับพลันทันด่วน รถเร่ติดเครื่องของเขาจะไปถึงจุดนัดหมายได้ทันเวลานัดภายในเวลาไม่เกิน 1 ชั่วโมง ส่วนรายได้การขายนั้นมากถึง 2-3 เท่าของการขายในวันปกติที่ต้องใช้เวลาทั้งวัน นำมาซึ่งความอิ่มอกอิ่มใจที่ได้ทั้งรายได้และได้มาร่วมเป็นหนึ่งในผู้ชุมนุม ได้ส่งมอบอาหารให้แก่ลูกค้าที่ถือว่าได้เป็นแรงสนับสนุนให้เด็กรุ่นนี้ที่ออกมาชุมนุม ได้ช่วยให้พวกเขาคลายหิวกันระหว่างชุมนุมในแต่ละครั้ง

 

ลูกชิ้นที่ถือเป็นอาหารยอดนิยมในชุมนุม

 

           แม่ค้าหน้าใหม่แบบเฉพาะกิจ เด็กสาวเพิ่งเรียนจบมหาวิทยาลัย รุ่นราวเดียวกันกับผู้เข้าร่วมชุมนุม จากผู้ชุมนุมที่ได้รับผลกระทบจากการตกงานหลังจากจบการศึกษา ระหว่างรองานเธอจึงออกมาชุมนุมเพื่อเรียกร้องตามข้อเสนอของการชุมนุมดังกล่าว นานเข้าเงินเก็บที่เก็บไว้ใช้ระหว่างรองานก็เริ่มหมด เธอจึงผันตัวมาเป็นแม่ค้าขายขนมปังไส้กรอก ผักสด ราดด้วยซอส เมนูที่ขายเน้นกินง่าย ขายง่าย สะดวกในการจัดเตรียม หากเก็บวัตถุดิบเหล่านั้นค้างคืนไว้ก็ไม่เสียหายสามารถเก็บไว้ขายในครั้งต่อไป โดยนำรถมอเตอร์ไซค์ที่มีอยู่แล้วมาปรับให้เป็นรถเร่อาหารเคลื่อนที่ มีถังเก็บอุณหภูมิวางบนเบาะรถ อัดแน่นไปวัตถุดิบที่เตรียมไปขาย เมื่อรู้ข่าวจุดการชุมนุมก็เพียงขับรถมอเตอร์ไซค์ไปยังจุดนัดได้อย่างคล่องตัวและรวดเร็ว พร้อมทั้งยังมีป้ายข้อความเสียดสีแบบอารมณ์ขัน เป็นฉลากบรรยายสรรพคุณ ล้อตามอาหารที่เธอขาย เพื่อสื่อสารกับคนในชุมนุมผ่านอาหารระหว่างการขาย โดยใช้คำว่า “HOLY DOG ประเทศที่พุดเดิ้ลโคตรศักดิ์สิทธิ์” เมื่ออาหารที่ขายหมด หน้าที่การขายของเธอก็จบลงพร้อมการกลับเข้าไปร่วมในฐานะผู้ชุมนุมดังจุดเริ่มต้นในวันแรก

 

อาหารรถเร่พร้อมป้ายข้อความเสียดสีการเมือง

 

           ในขณะเดียวกันแม่ค้าวัยกลางคนที่ขายน้ำเปล่า น้ำอัดลมรถเร่แบบคนเข็นรายหนึ่ง ทราบข่าวการชุมนุมจากแม่ค้าด้วยกันในย่านการค้าธุรกิจที่ถือว่าซบเซา แถบพาหุรัด-สำเพ็ง ในรถเข็นมีเพียงถังน้ำแข็งที่เต็มไปด้วยน้ำเปล่าและน้ำอัดลม นอกถังน้ำเข็งมีลังเครื่องดื่มสำรองในปริมาณและกำลังเท่าที่เธอจะเข็นได้ ด้วยข้อจำกัดของรถเร่ที่ต้องอาศัยการเข็นด้วยแรงคนนั้น ทำให้การเดินทางจากจุดหนึ่งถึงจุดหนึ่งค่อนข้างใช้เวลา ซึ่งไม่ต่ำกว่า 1 ชั่วโมง และการเดินทางบนถนนค่อนข้างลำบาก ส่วนความตั้งใจในการมาขายของในชุมนุมนั้นเธอไม่ได้วางแผนหรือเตรียมตัวอะไรมากนัก อาศัยช่วงมีชุมนุมในพื้นที่ใกล้เคียงย่านที่ขายประจำจึงจะไปร่วมขายตามคำชักชวนของเพื่อนพ่อค้าแม่ค้าด้วยกันแบบปากต่อปาก แต่ก็ไม่ได้ไปร่วมทุกครั้งเพราะเดินทางลำบาก

           ในทางอุดมการณ์ทางการเมืองนั้นเธอไม่ได้เห็นด้วยหรือคล้อยตามกับแนวคิด และเรียกร้องทั้งหมดของม็อบนี้แต่อย่างใด เพียงต้องการให้เปลี่ยนรัฐบาลเพราะที่ผ่านมาไม่ได้ช่วยแก้ปัญหาเศรษฐกิจปากท้องเท่าไหร่นัก ความซบเซาที่เกิดขึ้นต่อเนื่องในย่านที่เธอขายของอยู่แล้วประกอบกับช่วงวิกฤติโควิด-19 เป็นต้นมา จึงทำให้เธอคิดเพียงต้องการโอกาสเพิ่มยอดการขายที่มากกว่าวันปกติ

           ถึงจะไม่มีมีอุดมการณ์ทางการเมืองที่ชัดเจนแต่การขายน้ำและเครื่องดื่มให้แก่ผู้ชุมนุมรุ่นเด็กนั้นถือว่าได้ช่วยให้พวกเขาก็ได้คลายความหิวกระหายระหว่างการชุมนุม และเธอเองก็จะได้นำรายได้เหล่าไปเลี้ยงครอบครัวท่ามกลางเศรษฐกิจที่ย่ำแย่เช่นนี้

 

รถอาหารร้านเร่แบบคนเข็นที่จอดเตรียมพร้อมการเคลื่อนขบวนชุมนุม

 

           รถอาหาร ร้านเร่กับม็อบคณะราษฎร 2563 เป็นลักษณะเฉพาะของม็อบที่ไร้แกนนำ เกิดจากการรวมตัวอย่างธรรมชาติของผู้ชุมนุมที่อาศัยอยู่ในเมือง วิถีชีวิตพวกเขาสัมพันธ์ คุ้นเคยกับอาหารร้านเร่ เคลื่อนที่เหล่านี้อยู่แล้ว เพียงพวกเขาเคลื่อนที่มาเอื้ออำนวยความสะดวกในพื้นที่ที่มีคนจำนวนมาก จึงถือเป็นตัวช่วยในการจัดการม็อบอย่างธรรมชาติเช่นกัน เป็นกำลังสำคัญที่เลี้ยงคนในม็อบให้การเคลื่อนภาพใหญ่ของม็อบดำเนินต่อไปได้ ทั้งยังเป็นการกระตุ้นเศรษฐกิจให้กลุ่มอาชีพพ่อค้าแม่ค้าอาหารร้านเร่ที่ถือเป็นผู้ประกอบการรายย่อย ไม่ว่าพวกเขาจะมาด้วยอุดมการณ์ทางการเมืองใดก็ตาม แต่อุดมการณ์ท้องนั้นก็ชัดเจนเพื่อหารายได้เลี้ยงชีพ พวกเขาจึงปรับตัวได้อย่างรวดเร็วทั้งการติดตามข่าวตามช่องทางต่างๆ การวางแผนจัดการกับวัตถุดิบและการขายสินค้า พร้อมเคลื่อนตัวไวไปทุกที่เพื่อโอกาสในการหารายได้ในช่วงวิกฤติเศรษฐกิจที่ซบเซา พวกเขาต่างมาพบกันในชุมนุมเพื่ออุดมการณ์ปากท้องที่ดีขึ้น ทั้งแบบแก้ปัญหาปากท้อง ต้องดิ้นรนกันวันต่อวันหรือเพื่อเรียกร้องให้เกิดการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองและนโยบาย ปัญหาและความต้องการเหล่านี้ต่างก็เรียกร้องให้พวกเขาต้องมาพบกันในการลงถนนครั้งนี้

ป้ายกำกับ วัฒนธรรมร่วมสมัย