ศมส. ร่วมผลักดันพื้นที่คุ้มครองวิถีชีวิตกลุ่มชาติพันธุ์มอแกน จังหวัดระนอง

           เมื่อวันที่ 10-12 พฤษภาคม 2565 ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน) (ศมส.) ร่วมกับ สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดระนอง ดำเนินโครงการประชุมเชิงปฏิบัติการจัดทำแผนพื้นที่คุ้มครองวิถีชีวิตกลุ่มชาติพันธุ์ชาวเลมอแกนจังหวัดระนอง เพื่อศึกษา สำรวจข้อมูลวิถีชีวิต วัฒนธรรม สถานการณ์ปัญหาชุมชนในพื้นที่ชุมชนชาวเลบ้านเกาะช้าง ชุมชนชาวเลบ้านเกาะพยาม และชุมชนชาวเลบ้านเกาะเหลา โดยได้นำข้อมูลความคิดเห็นที่ได้จากการจัดประชุมร่วมกับชาวมอแกน กำนัน ผู้ใหญ่บ้าน นายกองค์การบริหารส่วนตำบลในพื้นที่ มาวิเคราะห์และจัดทำแผนพื้นที่คุ้มครองวิถีชีวิตกลุ่มชาติพันธุ์

           จากการลงพื้นที่ศึกษาและเก็บรวบรวมข้อมูลพบว่า กลุ่มชาติพันธุ์ชาวเลมอแกนเป็นกลุ่มคนดั้งเดิมที่มีถิ่นที่อยู่อาศัยในท้องทะเล ดำรงชีวิตด้วยการออกเรือหาปลาและสัตว์น้ำไปตามเกาะแก่งและบริเวณอ่าวต่างๆ ในท้องทะเลอันดามัน ตั้งแต่บริเวณจังหวัดระนองไปจนถึงจังหวัดภูเก็ต วิถีชีวิตของชาวมอแกนดั้งเดิมจึงไม่ได้มีที่อยู่เป็นหลักแหล่งแน่นอน แต่จะมีการเคลื่อนย้าย หมุนเวียนไปมาตามพื้นที่ที่มีแหล่งอาหารอุดมสมบูรณ์

           ชาวมอแกนจึงเป็นกลุ่มชาติพันธุ์ที่มีความรู้ ภูมิปัญญาในการอยู่อาศัยและทำมาหากินในท้องทะเล เช่น การเดินทางในท้องทะเลที่สามารถรู้ว่าพื้นที่จุดไหนเป็นพื้นที่ปลอดภัยจากโขดหิน การฟังเสียงใต้น้ำเพื่อสำรวจแหล่งที่อยู่อาศัยของสัตว์น้ำในทะล วิธีการสังเกตสภาพอากาศและคลื่นทะเลที่อาจเป็นอันตราย รวมถึงการดำน้ำเพื่อจับสัตว์น้ำใต้ท้องทะเลที่ถือเป็นความรู้ ภูมิปัญญาและทักษะเฉพาะของชาวมอแกน

           นับตั้งแต่ภายหลังเหตุการณ์สึนามิเมื่อปี พ.ศ.2547 เป็นต้นมา ได้มีการเข้ามาให้ความช่วยเหลือและดำเนินงานพัฒนาจากองค์กร หน่วยงานทั้งภาครัฐและเอกชน โดยได้มีการจัดสรรที่ดิน สร้างบ้านเรือนให้ชาวมอแกนได้อยู่อาศัยมีถิ่นฐานที่มั่นคงถาวรมากขึ้น ดังปรากฏข้อมูลกลุ่มชาติพันธุ์มอแกนในพื้นที่จังหวัดระนองทั้ง 3 เกาะ ปัจจุบันมีประชากรชาว มอแกนอาศัยอยู่ในพื้นที่บ้านเกาะช้างประมาณ 245 คน เกาะพยามประมาณ 145 คน และบ้านเกาะเหลาประมาณ 112 คน ปัจจุบันภายใต้ระบบความสัมพันธ์กับบริบทสังคม เศรษฐกิจ วิถีวัฒนธรรมภายนอก ทำให้ชาวมอแกนส่วนใหญ่ได้มีการปรับเปลี่ยนวิถีการดำรงชีวิต มีการอยู่อาศัยในบ้านและรวมกลุ่มเป็นชุมชนมากขึ้น และบางส่วนก็ได้มีการปรับเปลี่ยนความเชื่อและแนวปฏิบัติทางศาสนาหันมานับถือศาสนาคริสต์มากขึ้น ดังปรากฏการสร้างโบสถ์สำหรับประกอบพิธีทางศาสนาในพื้นที่บ้านเกาะช้างและบ้านเกาะพยาม

           อย่างไรก็ตาม กลุ่มชาติพันธุ์มอแกนทั้ง 3 พื้นที่ ยังเผชิญสถานการณ์ปัญหาใน 3 ด้านสำคัญคือ 1) การสูญเสียอัตลักษณ์และวิถีวัฒนธรรมของกลุ่มชาติพันธุ์ ซึ่งพบว่าประเพณีพิธีกรรมที่แสดงให้เห็นอัตลักษณ์ของชาวมอแกนมีความเสี่ยงต่อการสูญหาย เนื่องจากขาดคนถ่ายทอดและสืบทอดวิถีวัฒนธรรมเหล่านั้น 2) การเข้าถึงสิทธิขั้นพื้นฐานและบริการสวัสดิการจากรัฐอย่างทั่วถึงและเพียงพอ ทั้งในด้านการพัฒนาความมั่นคงในที่อยู่อาศัย การพัฒนาระบบสาธารณูปโภคไฟฟ้า น้ำประปาที่ทั่วถึง มีเพียงพอและมีคุณภาพต่อการดำรงชีวิต การพัฒนาเส้นทางคมคมนาที่มีความสะดวกและปลอดภัยมากขึ้น รวมถึงการแก้ไขปัญหาเรื่องการรับรองสถานะบุคคลและสิทธิในสัญชาติ ซึ่งถือเป็นประเด็นปัญหาหลักที่ยังจำเป็นต้องมีการแนวทางการพัฒนากระบวนการจัดเก็บและรวบรวมข้อมูลอย่างระบบ เพื่อเป็นชุดข้อมูลพื้นฐานต่อการพิจารณาให้สัญชาติแก่กลุ่มชาติพันธุ์มอแกน 3) การมีส่วนร่วมในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมทั้งภายในและภายนอกชุมชน บนพื้นฐานของการเคารพในวิถีวัฒธรรม ภูมิปัญญาของกลุ่มชาติพันธุ์ที่ช่วยส่งเสริมให้สามารถจัดการและดูแลตัวเองได้อย่างมั่นคงและยั่งยืน

           ทั้งนี้สำหรับแนวทางในการดำเนินงานในระยะต่อไปของ ศมส. และสำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดระนอง จะได้มีการจัดทำแผนพื้นที่คุ้มครองวิถีชีวิตกลุ่มชาติพันธุ์ชาวเลมอแกนในพื้นที่จังหวัดระนอง โดยในระยะสั้นจะมีการดำเนินงานจัดเก็บและรวบรวมข้อมูลกลุ่มชาติพันธุ์มอแกนทั้งข้อมูลด้านประวัติศาสตร์ ความเป็นมา วิถีชีวิต วัฒนธรรม สถานการณ์ปัญหา และศักยภาพชุมชนที่จะเป็นพื้นฐานต่อการแก้ไขปัญหาและพัฒนาคุณภาพชีวิต ระยะกลางจะมีการดำเนินงานบูรณาการความร่วมมือจะหน่วยงาน องค์กรทั้งภาครัฐและเอกชนในระดับพื้นที่และระดับท้องถิ่นเข้ามาร่วมกันออกแบบและกำหนดแนวทางการขับเคลื่อนการแก้ไขปัญหาและพัฒนาคุณภาพชีวิตกลุ่มชาติพันธุ์มอแกน เพื่อเตรียมผลักดันให้เป็นพื้นที่คุ้มครองวิถีชีวิตกลุ่มชาติพันธุ์ในระยะยาวต่อไป

งานสนับสนุนกระบวนการฟื้นฟูวิถีชีวิตกลุ่มชาติพันธุ์

กลุ่มงานสื่อสารความรู้และเครือข่ายสัมพันธ์

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)