หนังสือเล่มนี้กล่าวถึงแนวคิดเกี่ยวกับการศึกษาประวัติศาสตร์ท้องถิ่นและแนวทางการประยุกต์ใช้ประวัติศาสตร์ท้องถิ่นเพื่อการพัฒนาท้องถิ่นที่ยั่งยืน  โดยกล่าวถึงการประยุกต์ใช้ประวัติศาสตร์ท้องถิ่นใน 3 รูปแบบ ได้แก่ 
1. การสร้างความตระหนักและสำนึกรักท้องถิ่น และการต่อสู้กับอำนาจรัฐและทุนภายนอก
2. การใช้ประวัติศาสตร์ท้องถิ่นในการเสริมสร้างการท่องเที่ยวท้องถิ่น
3. การใช้ประวัติศาสตร์ท้องถิ่นในการเสริมสร้างการศึกษาของคนในท้องถิ่น 

หนังสือเล่มนี้นำเสนอเรื่องราวของอาหารที่เกิดขึ้นในไร่หมุนเวียนของชาวปกาเกอะญอ 3 ชุมชน ได้แก่ หมู่บ้านห้วยหินลาด อำเภอเวียงป่าเป้า จังหวัดเชียงราย หมู่บ้านแดลอ - เขล่อคี (แม่ลายเหนือ) อำเภอสบเมย จังหวัดแม่ฮ่องสอน และหมู่บ้านแม่เหยาะคี อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ ซึ่งนำเสนอเมนูอาหารโดยคนทำอาหารทั้งจากภายในและภายนอกชุมชน รวมถึงนำเสนอความรู้ในการทำไร่หมุนเวียนซึ่งเป็นการทำเกษตรกรรมรูปแบบหนึ่งที่ยั่งยืนและเกื้อกูลต่อระบบนิเวศตามความเชื่อของชาวปกาเกอะญอ ฤดูกาลในไร่หมุนเวียนนั้นจะสัมพันธ์กับฤดูกาลอาหารและฤดูกาลเพาะปลูกตามธรรมชาติ รวมถึงพิธีกรรมที่เกิดขึ้นและสัมพันธ์กับการเปลี่ยนแปลงตามฤดูกาลของธรรมชาติ อาหารในไร่หมุนเวียนจึงเป็นวัตถุดิบที่เสาะหาได้จากแหล่งอาหารตามธรรมชาติ ซึ่งเป็นวัตถุดิบท้องถิ่นที่หาได้ตามฤดูกาล 

หนังสือเล่มนี้เกิดขึ้นจากการทำวิจัยปฏิบัติการอย่างมีส่วนร่วมเพื่อสร้างศักยภาพของครัวเรือนในระบบการผลิตอาหารทางการเกษตร ตั้งแต่การออกแบบชีวิตในการทำการเกษตร การวางแผนเพาะปลูก การจัดการกับผลผลิตทางการเกษตร การกระจายสินค้าเกษตรและแนวทางการทำการตลาดที่เป็นธรรม ผ่านการวิเคราะห์ข้อมูลของครัวเรือนที่เข้าร่วมโครงการเพื่อหาข้อสรุปเป็นเครื่องมือชี้วีดปัจจัยและเงื่อนไขของครัวเรือนที่ประสบความสำเร็จหรือล้มเหลว ก่อนพัฒนาสู่หมู่บ้านเกษตรต้นแบบ และการสร้างสมาร์ทฟาร์มเมอร์ โดยเลือกหมู่บ้านก้างปลา ตำบลด่านซ้าย จังหวัดเลย เป็นพื้นที่ในปฏิบัติการ 

“ลุ่มน้ำหมัน” เป็นพื้นที่สำคัญทางการเกษตรและอุปโภคบริโภคของชาวบ้านในพื้นที่อำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย โดยมีพื้นที่ราว 600 ตารางกิโลเมตร การจัดทำแผนยุทธศาสตร์การจัดการลุ่มน้ำหมันโดยเครือข่ายทางสังคมจึงจำเป็นต้องศึกษาความสำคัญของลุ่มน้ำหมัน ระบบนิเวศของลุ่มน้ำหมัน และการใช้ประโยชน์ที่ดินในพื้นที่ลุ่มน้ำหมัน ทั้งนี้ จากการประชุมเพื่อจัดทำร่างแผนยุทธศาสตร์ ได้ให้ความสำคัญกับการจัดการทรัพยากรน้ำซึ่งสถานการณ์น้ำนั้นมีความสัมพันธ์กับการเปลี่ยนแปลงของป่าต้นน้ำ และเชื่อมโยงกับระบบนิเวศอื่น รวมถึงศักยภาพของชุมชนด้านการจัดการฐานทรัพยากรอาหารที่มีความสัมพันธ์กับวิธีคิดเรื่องการจัดการลุ่มน้ำในชุมชน ตลอดจนการจัดการป่านและป่าต้นน้ำที่มีส่วนสำคัญกับความมั่นคงทางอาหารของชุมชนอีกด้วย 

 

     บทความนี้ศึกษาบทบาทของคณะกรรมาธิการแม่น้ำโขงในฐานะองค์กรระหว่างรัฐแห่งภูมิภาคที่มีต่อการพัฒนาลุ่มน้ำโขงด้วยการอธิบายการจัดตั้ง โครงสร้าง บทบาท และผลกระทบจากการพัฒนา โดยคณะกรรมาธิการแม่น้ำโขงประกอบด้วยประเทศไทย ประเทศลาว ประเทศกัมพูชา และประเทศเวียดนาม
     ทิศทางการพัฒนาภายใต้บทบาทร่วมของคณะกรรมาธิการแม่น้ำโขงจึงจำเป็นต้องทบทวนการขยายอำนาจต่อทิศทางการพัฒนาในอนุภาคแม่น้ำโขงรวมถึงเงื่อนไขสำคัญที่ควรคำนึงถึงได้แก่ บริบททางเศรษฐกิจการเมืองของประเทศลุ่มแม่น้ำโขง ระเบียบวาระการพัฒนาขององค์กรพัฒนาระหว่างประเทศ และประเด็นท้าทายของการพัฒนาร่วมสมัยทั้งในอนุภาคและระดับโลก ตลอดจนปฏิบัติการที่ฝังตัวกับทุกภาคส่วนของประเทศสมาชิกทั้งในระดับภาครัฐ ภาคเอกชน และชุมชนท้องถิ่นในฐานะของผู้ได้รับประโยชน์และผู้เสียประโยชน์ทั้งในมิติทางเศรษฐกิจ สังคมวัฒนธรรมและนิเวศวิทยา และในทุกมิติการพัฒนาต้องหนุนเสริมความเป็นธรรมทางสังคมเพื่อให้ทุกภาคส่วนไม่ถูกทิ้งไว้ในพื้นที่ชายขอบของการพัฒนา 

 

     หนังสือเรื่องนี้เป็นรายงานการวิเคราะห์การเข้าถึงสิทธิชุมชนใน 4 พื้นที่ ได้แก่ จังหวัดร้อยเอ็ด จังหวัดน่าน จังหวัดนครศรีธรรมราช และจังหวัดพะเยา โดยมีการทบทวนความรู้เรื่องสิทธิชุมชนตามที่กฎหมายกำหนดและบริบทในสังคมไทย รวมถึงวิเคราะห์การเข้าถึงสิทธิชุมชน ผ่านช่องทาง กลไกหรือมาตรการในการมีส่วนร่วมของประชาชนและชุมชน เพื่อการปกป้อง ดูแล อนุรักษ์ ฟื้นฟูและใช้ประโยชน์จากธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม 
     ผลการศึกษาสามารถจำแนกการเข้าถึงสิทธิชุมชนออกเป็น  2 กลุ่ม ได้แก่
1. สิทธิชุมชนซึ่งมีวัตถุแห่งสิทธิเป็นทรัพยากรธรรมชาติ ได้แก่ ป่าชุมชนศิลาแลง ในพื้นที่ชุมชนศิลาแลง จังหวัดน่าน, กว๊านพะเยา ในพื้นที่ชุมชนรอบกว๊านพะเยา จังหวัดพะเยา, และทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่งรวมถึงสัตว์น้ำ ในพื้นที่ชุมชนท่าศาลา จังหวัดนครศรีธรรมราช การใช้สิทธิชุมชนในกลุ่มนี้มุ่งเน้นที่สิทธิในการบริหารจัดการและฟื้นฟูเพื่อให้เกิดประโยชน์ต่อสมาชิกของชุมชนและสังคมโดยรวมในระยะยาว ในลักษณะ “ความสมดุลและยั่งยืน”
2. สิทธิชุมชนในการมีส่วนร่วมจัดการ บำรุงรักษา คุ้มครอง ส่งเสริม และรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อม ได้แก ชุมชนเหนือเหมือง จังหวัดร้อยเอ็ด เป็นกรณีศึกษาที่สะท้อนภาพการต่อสู้เพื่อเข้าถึงสิทธิของประชาชนในชุมชนซึ่งได้รับผลกระทบจากมลพิษสิ่งแวดล้อม จากการประกอบการทางธุรกิจของภาคเอกชน 

หนังสือเล่มนี้กล่าวถึงหลักการและรูปแบบของการมีส่วนร่วมของประชาชน รวมถึงความหมายและหลักการของการพัฒนาที่ยั่งยืน ตลอดจนนำเสนอผลจากการสกัดบทเรียนในชุมชนบ้านจำรุง ตำบลเนินฆ้อ อำเภอแกลง จังหวัดระยอง ซึ่งมีความโดดเด่นในการนำหลักการมีส่วนร่วมมาประยุกต์ใช้กับการพัฒนาชุมชน โดยจัดทำเป็นแบบจำลองการมีส่วนร่วมของชุมชนบ้านจำรุงเพื่อการพัฒนาชุมชนที่ยั่งยืน 

     บทความนี้นำเสนอแนวทางการการฟื้นฟูชุมชนเพื่อนำไปสู่การพัฒนาอย่างยั่งยืน โดยกล่าวถึงการค้นหาคุณค่าและทุนชุมชนที่มีความหมายและสามารถนำมาใช้ได้ ได้แก่ ทุนทรัพยากรธรรมชาติ ทุนภูมิปัญญาแบะทุนทางสังคม ซึ่งทุนชุมชนเหล่านี้มีความเชื่อมโยงกันและเป็นปัจจัยช่วยเสริมสร้างความเป็นชุมชนที่เข้มแข็ง การฟื้นฟูชุมชนจึงต้องทำความเข้าใจความสัมพันธ์ของทุนชุมชนทั้งระบบ
     นอกจากนี้การเปลี่ยนแปลงของสังคมปัจจุบันจึงนำไปสู่สภาพที่แตกต่างของชุมชน 3 ระดับ ได้แก่ ชุมชนดั้งเดิม ชุมชนสมัยใหม่หรือชุมชนทันสมัย และชุมชนหลังสมัยใหม่ การทำความเข้าใจรูปแบบชุมชนที่แตกต่างกันย่อมนำไปสู่แนวทางการพัฒนาชุมชนในรูปแบบที่เหมาสม โดยการพัฒนาชุมชนที่ยั่งยืนต้องพิจารณาในมิติที่หลากหลายทั้งเศรษฐกิจ ธรรมชาติ สังคม จิตสาธารณะ การศึกษาและเทคโนโลยี 

     บทความนี้กล่าวถึงการให้ความหมายของคำว่า “Governmentality” โดยศึกษาจากทัศนะของมิเชล ฟูโกต์ (Michel Foucault) เป็นแนวคิดที่รัฐต้องบริหารจัดการชีวิตของประชาชนโดยอาศัยกลไกของอำนาจในการจัดการกับชีวิตและร่างกาย 
     การขยายบทบาทของประชาชนในรูปแบบรัฐสมัยใหม่ส่งผลให้เกิดความพยายามของรัฐไทยในการส่งเสริมบทบาทของประชาชนในการมีส่วนร่วมในการพัฒนา ทั้งการกระจายอำนาจ, สิทธิชุมชน, การจัดการทรัพยากรธรรมชาติ ฯลฯ ในรูปแบบชุมชนเข้มแข็ง ซึ่งผู้เขียนมีความเห็นว่าเป็นวิทยาการอำนาจของรัฐสมัยใหม่ในการบริหารจัดการชีวิตของประชาชน อันเป็นแนวทางให้คนในชุมชนรับผิดชอบต่อครอบครัวและชุมชนของตนเอง จนกลายเป็นสำนึกและความรู้สึกเป็นส่วนหนึ่งของชุมชนเกิดขึ้น วาทกรรมการพึ่งตนเองของชุมชนในแง่สิทธิของชุมชน และความสอดคล้องกับนโยบายการพัฒนาแบบเสรีนิยมใหม่จึงอาจตีความในฐานะวิธีการของรัฐที่บริหารจัดการชีวิตประชาชนภายใต้การเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชน 

หนังสือเล่มนี้กล่าวถึง “สิทธิชุมชน” ตามความหมายภายใต้รัฐธรรมนูญ และแนวคิดที่กล่าวถึงสิทธิชุมชนในบริบทของสังคมไทย รวมถึงสิทธิชุมชนในการจัดการกับทรัพยากรทางธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมในท้องถิ่นอย่างยั่งยืน โดยใช้กรณีศึกษาชุมชนท้องถิ่นกับการจัดการป่าในพื้นที่ป่าชุมชนบ้านพุเตย ตำบลท่าเสา อำเภอไทรโยค จังหวัดกาญจนบุรี ซึ่งเป็นพื้นที่ที่มีความหลากหลายทางธรรมชาติสูงและชาวบ้านในชุมชนมีการใช้ประโยชน์ทรัพยากรจากป่าชุมชนทั้งในด้านเศรษฐกิจและสังคม ทั้งนี้ การจัดการป่าชุมชนบ้านพุเตยเป็นการจัดการอย่างมีส่วนร่วมของคนในชุมชน สมาชิกในชุมชนตระหนักในการเป็นเจ้าของป่าชุมชนและทรัพยากรท้องถิ่น ตลอดจนได้รับการสนับสนุนและการยอมรับจากหน่วยงานภายนอก 

     หนังสือเล่มนี้จัดทำขึ้นเพื่อทบทวนวรรณกรรมว่าด้วยการพัฒนาดัชนีชี้วัดความมั่นคงทางอาหารซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของการพัฒนากรอบแนวคิดและดัชนีความมั่นคงทางอาหารจากฐานความเข้าใจและบริบทของชุมชนในพื้นที่ต่างๆ ของสำนักงานคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติ (สช.) 
     เนื้อหาของหนังสือกล่าวถึงความหมายของความมั่นคงทางอาหารในมิติต่างๆ  เช่น ความมั่นคงทางอาหารในมิติจิตวิทยาและสังคม ความมั่นคงทางอาหารในมิติชุมชน ความมั่นคงทางอาหารในมิติสิทธิทางอาหาร ความมั่นคงทางอาหารในมิติอธิปไตยทางอาหาร ความมั่นคงทางอาหารในมิติวัฒนธรรม และความไม่มั่นคงทางอาหาร รวมถึงกรอบการพัฒนาเครื่องมือและดัชนีชี้วัดความมั่นคงทางอาหารที่เหมาะสมในระดับบุคคล ครัวเรือน และชุมชน

หนังสือเรื่องนี้กล่าวถึงการศึกษาทุนทางสังคมของนวัตกรสังคม ตำบลคลองพน อำเภอคลองท่อม จังหวัดกระบี่ โดยจัดเก็บข้อมูลในช่วงเดือนมิถุนายน - ตุลาคม 2553 มีการจัดเก็บข้อมูลด้วยวิธีการสัมภาษณ์และจัดทำแผนที่เดินดิน ซึ่งช่วยให้เห็นทุนทางสังคมและความสัมพันธ์ระหว่างชุมชน ข้อมูลที่ได้จากนวัตกรสังคมนี้นำไปสู่การจัดทำแผนพัฒนาชุมชนด้วยกระบวนการมีส่วนร่วม และทำให้ประชาชนตระหนักถึงความสำคัญของทุนทางสังคมที่สามารถนำมาเป็นฐานของการพัฒนาต่อไปได้ 

รวมบทความจำนวน 21 เรื่อง ที่เกี่ยวเนื่องกับบทวิเคราะห์ทางเกษตรกรรมและความมั่นคงทางอาหาร โดยผู้เขียนได้จัดกลุ่มของเนื้อหาและแบ่งได้เป็น 6 ภาค ได้แก่
1. พันธุ์พืชและทรัพยากรชีวภาพ รวมบทความ 4 เรื่องที่กล่าวถึงนโบายและกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับการคุ้มครองพันธุ์พืชและผลกระทบ
2. สารเคมีการเกษตร บทความจำนวน 2 เรื่องที่กล่าวถึงปัญหาจากการใช้สารเคมี การเคลื่อนไหว และการควบคุมการใช้สารเคมีกำจัดศัตรูพืช
3. เอฟทีเอกับเกษตรกรรมไทย  รวมบทความจำนวน 6 เรื่อง ที่กล่าวถึงบทเรียนการต่อสู้และผลกระทบของภาคเกษตรกรรมและประชาชนภายใต้ข้อตกลงการค้าเสรี รวมถึงข้อตกลงอื่นที่เกี่ยวข้อง
4. ทางเลือกเกษตรกรรมและอาหาร บทความจำนวน 2 เรื่องที่กล่าวถึง วิถีเกษตรกรรมความมั่นคงทางอาหารที่ยั่งยืนในยุคโลกาภิวัฒน์
5. ข้อเสนอทางนโยบาย  บทความจำนวน 5 เรื่อง ที่กล่าวถึงการเมืองและนโยบายสาธารณะที่มีต่อฐานทรัพยากร ระบบเกษตรกรรม และวิกฤตการณ์อาหาร
6. ขบวนการประชาชน บทความจำนวน 2 เรื่อง ที่กล่าวถึงการต่อสู้ของขบวนการเกษตรกรรมภาคประชาชนต่อสถานการณ์เกษตรกรรมและการค้าโลก 

     บทความนี้กล่าวถึงพิธีเลี้ยงผีน้ำของชาวปกาเกอะญอ บ้านดอกแดง ตำบลบ่อสลี อำเภอฮอด จังหวัดเชียงใหม่ เพื่อแสดงความเคารพ ขอบคุณ และอ้อนวอนให้สิ่งศักดิ์สิทธิ์คุ้มครอง ชาวปกาเกอะญอนั้นมีความเชื่อในสิ่งศักดิ์สิทธิ์เหนือธรรมชาติและแสดงออกถึงความสัมพันธ์ต่ออำนาจเหล่านี้ผ่านพิธีกรรม ข้อห้าม ข้อปฏิบัติและการดำเนินชีวิตที่สืบทอดความเชื่อกันต่อมา
     พิธีเลี้ยงผีน้ำประปาภูเขาจึงเป็นการนำความเชื่อที่เคยปฏิบัติในการเลี้ยงผีน้ำตามธรรมชาติมาปรับใช้กับการทำน้ำประปาภูเขา ซึ่งเป็นการสร้างพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์ของทรัพยากรชุมชนรวมทั้งขยายแนวคิดการให้คุณค่าและความหมายเพื่ออธิบายการปรับใช้พิธีกรรมและการดูแลรักษาธรรมชาติ นำไปสู่การสร้างพลังแห่งจิตวิญญาณและความเป็นหนึ่งเดียวกันในการดูแลทรัพยากรธรรมชาติอันเป็นการสร้างแนวทางที่นำสู่การพัฒนาชุมชนที่ยั่งยืน 

หนังสือแนะนำชุมชนท่องเที่ยวทั้ง 9 แห่ง ได้แก่ บ้านเกาะปอ จังหวัดกระบี่ บ้านคีรีวง จังหวัดนครศรีธรรมราช เครือข่ายจากภูผามหานที จังหวัดชุมพร บ้านจำรุง จังหวัดระยอง บ้านสลักคอก จังหวัดตราด บ้านวังน้ำมอก จังหวัดหนองคาย ไฮ่อุ๊ยต๋าคำปาย และบ้านแม่ละนา จังหวัดแม่ฮ่องสอน และวัดพระบรมธาตุดอยผาส้ม จังหวัดเชียงใหม่ แหล่งท่องเที่ยวเหล่านี้มีการจัดการท่องเที่ยวโดยชุมชนซึ่งให้ความสำคัญกับการดูแลทรัพยากรธรรมชาติ วัฒนธรรม ประเพณี และวิถีชีวิตดั้งเดิม ตลอดจนมีกิจกรรมในรูปแบบของเกษตรอินทรีย์ไว้รองรับผู้ที่มาเยี่ยมเยือน การจัดการท่องเที่ยวตามวิถีวัฒนธรรมและทรัพยากรชุมชนจึงช่วยให้การท่องเที่ยวในชุมชนเหล่านี้มีความเข้มแข็งและยั่งยืน 

     บทความนี้กล่าวถึงการจัดการทรัพยากรของชุมชนกะเหรี่ยงโปว์บ้านหนองหลัก อำเภอทุ่งหัวช้าง จังหวัดลำพูน ซึ่งได้รับผลกระทบจากการประกาศพื้นที่ป่าอนุรักษ์ทำให้ไม่สามารถใช้พื้นที่ป่าในการทำไร่หมุนเวียนตามวิถีชีวิตดั้งเดิมได้อีกต่อไป
     ชาวบ้านในชุมชนกะเหรี่ยงโปว์แห่งนี้ได้มีการปรับตัวในกระบวนการต่อรอง “สิทธิ” ในการเข้าถึงและจัดการทรัพยากร ไม่ยอมรับต่ออำนาจของรัฐและกลไกของตลาดตามระบบทุนนิยมแต่ใช้จารีตประเพณีและการรวมกลุ่มกันต่อรองเพื่อให้เกิดการจัดสรรอย่างเป็นธรรม โดยเกิดการสร้างสิทธิขึ้นใหม่ผ่านกระบวนการจัดตั้งป่าชุมชน ซึ่งทำให้ชาวบ้านได้ใช้ประโยชน์ที่ดินตามสิทธิ์ที่ถือครองและยังใช้ประโยชน์จากพื้นที่ไร่หมุนวียนเดิม พื้นที่ไร่หมุนเวียนปีปัจจุบันและพื้นที่ป่าใช้สอย โดยต้องไม่กระทบกระเทือนต่อพื้นที่ป่าชุมชน 

     หนังสือรวมบทความประกอบการสัมมนาวิชาการเนื่องในโอกาสครบรอบ 30 ปีแห่งการก่อตั้งสถาบันวิจัยและพัฒนา มหาวิทยาลัยขอนแก่น ประกอบด้วยบทความ 42 เรื่องใน 6 ประเด็นใหญ่ ได้แก่
1. คุณภาพชีวิตและความมั่นคงของมนุษย์
    นำเสนอสถานการณ์ด้านสิทธิของสตรี สิทธิของเยาวชน และสิทธิของแรงงาน ที่ต่อสู้ภายใต้ปัญหาในเชิงโครงสร้างของสังคม ตลอดจนกฎหมายและกลไกต่างๆ ที่ส่งผลต่อคุณภาพชีวิต
2. มานุษยวิทยาวัฒนธรรม
    นำเสนอเรื่องราววัฒนธรรมในกระแสการพัฒนา ทั้งการมีส่วนร่วมของชุมชนท้องถิ่น การพัฒนาชุมชนและการจัดการทรัพยากรของชุมชนท่ามกลางกระแสทุนนิยม รวมถึงนโยบายของรัฐที่มีผลต่อการผสานทางวัฒนธรรม
3. พลังชุมชนและการขับเคลื่อนทางสังคม
    นำเสนอกระบวนการขับเคลื่อนทางสังคมเพื่อแสวงหาหนทางจัดการทรัพยากรของชุมชน โดยใช้ต้นทุนทางวัฒนธรรมในการสร้างสิทธิชุมชน เพื่อสร้างความชอบธรรมและความยั่งยืนในการจัดการทรัพยากรโดยชุมชน
4. นโยบายสาธารณะเพื่อสุขภาวะ
    นำเสนอข้อมูลและผลกระทบของนโนบายรัฐในด้านระบบประกันสุขภาพ ด้านนโยบายการจัดการน้ำ และด้านนโยบายการพัฒนาอีสาน
5. เศรษฐกิจพอเพียงกับการพึ่งตนเองของชุมชน
    นำเสนอเนื้อหาหลายแง่มุมเกี่ยวกับการพัฒนาเศรษฐกิจชุมชนตามแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียง ทั้งการวิพากษ์บทบาทของรัฐ การพัฒนาปัจจัยในการทำการเกษตรที่เหมาะสมต่อชุมชน และความร่วมมือของภาคส่วนต่างๆ เพื่อเสริมสร้างความมั่นคงทางเศรษฐกิจของชุมชน
6. การจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมโดยท้องถิ่น
    นำเสนอสถานการณ์ด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมที่เกิดขึ้นจากการจัดการทรัพยากรธรรมชาติด้วยภูมิปัญญาของชุมชน รวมถึงการจัดการที่มีส่วนร่วมของประชาชนและประชาสังคม 

     บทความนี้กล่าวถึงพลังของชุมชนในการจัดการพื้นที่ป่าที่ถูกใช้เป็นกรณีศึกษา จำนวน 2 แห่ง ได้แก่ ชุมชนร่มโพธิ์ทอง จังหวัดฉะเชิงเทรา ซึ่งชาวบ้านอพยพออกมาจากป่าโดยได้รับจัดสรรที่ดินทำกิน แต่เกิดความขัดแย้งและความไม่ไว้เนื้อเชื่อใจกันระหว่างกลุ่มชาวบ้าน จนกระทั่งเกิดการริเริ่มกิจกรรมป่าชุมชนและให้ผู้นำกลุ่มของแต่ละ   ชุมชนเป็นกลไกในการสร้างความไว้ใจระหว่างกัน ในที่สุดชุมชนก็ได้ร่วมมือกันดำเนินกิจกรรมป่าชุมชนพลิกฟื้นป่าเสื่อมโทรมให้เกิดความสมบูรณ์อีกครั้ง จนได้รับอนุญาตให้จัดตั้งป่าชุมชนขึ้น  และชุมชนเขาพระพุทธบาทน้อย จังหวัดสระบุรี ที่ต้องต่อสู้กับรงกดดันจากการขอสัมปทานภูเขาพระพุทธบาทน้อยรวมถึงการตักตวงใช้ประโยชน์ของชาวบ้านโดยรอบจากการหาของป่าและล้อมต้นไม้ใหญ่ไปขาย จนกระทั่งชาวบ้านได้หันกลับมาสร้างความร่วมมือในการอนุรักษ์ป่าในภูเขาแห่งนี้ ปรับเปลี่ยนแนวคิดให้เป็น “ป่าพึ่งคน คนพึ่งป่า” จนในที่สุดได้รับอนุญาตให้จัดตั้งป่าชุมชนขึ้น
     จึงเห็นได้ว่าพลังของชุมชนเป็นกลไกสำคัญในการดำเนินกิจกรรมสาธารณะของชุมชน ซึ่งเกิดขึ้นมาจากความไว้เนื้อเชื่อใจและความสามัคคี รวมถึงการจัดทำโครงสร้าง เช่น การจัดตั้งคณะทำงาน หรือคณะกรรมการเพื่อทำหน้าที่ขับเคลื่อนกิจกรรมของชุมชนได้อย่างยั่งยืน

     หนังสือเล่มนี้นำเสนอเรื่องราวการจัดการทรัพยากรธรรมชาติด้วยภูมิปัญญาของชุมชนทั้ง 6 ภูมิภาค เพื่อสร้างความรู้ความเข้าใจในแนวทางการจัดการทรัพยากรของแต่ละท้องถิ่น ซึ่งช่วยให้ลบล้างมายาคติว่าชุมชนเป็นผู้ทำลายธรรมชาติ 
     ภาคเหนือ นำเสนอเรื่องราวของชาวบ้านซึ่งเปลี่ยนความขัดแย้งการทำไร่หมุนเวียนของชาวปกาเกอะญอกับคนพื้นที่ราบ ให้เกิดเป็นการเรียนรู้และจัดการทรัพยากรร่วมกัน
     ภาคตะวันตก  นำเสนอเรื่องราวของชาวบ้านเกาะบุกที่รับผลกระทบจากการสร้างเขื่อนศรีนครินทร์ จังหวัดกาญจนบุรี ทำให้วิถีชีวิตต้องเปลี่ยนจากการทำเกษตรแบบไร่หมุนเวียนมาเป็นการเพาะปลูกบนที่ดินทำกิน
     ภาคอีสาน นำเสนอเรื่องราวการทำเกลือสินเธาว์ในพื้นที่จังหวัดนครราชสีมา มหาสารคาม อุดรธานี สกลนครและหนองคาย รวมถึงระบบชลประทานชุมชนที่บ้านหนองแค อำเภอราษีไศล จังหวัดศรีสะเกษ
     ภาคกลาง นำเสนอการจัดการความรู้เกษตรอินทรีย์ของเกษตรกรในเครือข่าย “โรงเรียนชาวนา” เพื่อแก้ปัญหารการปลูกข้าวอย่างยั่งยืน
     ภาคตะวันออก นำเสนอการดำเนินงานของ “เครือข่ายลุ่มน้ำประแสร์” เพื่อฟื้นฟูทรัพยากรธรรมชาติในบริเวณปากน้ำ หลังจากได้รับผลกระทบจากโรงงานอุตสาหกรรม    
     ภาคใต้ นำเสนอการฟื้นฟูทรัพยากรทางทะเลโดยใช้ลิเกฮูลูและชุดปฏิบัติการปราบปรามอวนรุนอวนลาก รวมถึงการฟื้นฟูป่าพรุคันธุลี จังหวัดสุราษฎร์ธาน

     หนังสือเล่มนี้จัดทำขึ้นในโอกาสที่ครบรอบ 20 ปีของมูลนิธิชุมชนท้องถิ่นพัฒนา โดยมีเนื้อหาที่น่าสนใจเกี่ยวเนื่องกับการดำเนินงานของมูลนิธิในดานการสร้างองค์ความรู้เรื่องสิทธิชุมชนในการจัดการทรัพยากร การจัดการชุมชนตามแนวทางเกษตรกรรมยั่งยืน รวมถึงการมีส่วนร่วมในการพัฒนานโยบายสาธารณะ เนื้อหาแบ่งเป็น 3 ส่วน ได้แก่
     ส่วนแรก กล่าวถึงการเริ่มต้นดำเนินงานของมูลนิธิ แนวความคิดชุมชนท้องถิ่นพัฒนา นโยบายสิทธิชุมชนบนฐานทรัพยากร เกษตรยั่งยืน และการเข้าสู่ขวบการประชาสังคม
     ส่วนที่สอง กล่าวถึงการดำเนินงานที่เกี่ยวเนื่องกับประชาสังคม พลังท้องถิ่นและการวิจัยสาธารณะในประเด็นสิทธิชุมชน ยุทธศาสตร์ชุมชนท้องถิ่น การส่งเสริมเครือข่ายเทศบาล การบริหารจัดการองค์กรในสังคมร่วมสมัย ตลอดจนการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์
     ส่วนที่สาม กล่าวถึงการทบทวนบทเรียน องค์ความรู้และประเมินสถานการณ์ในด้านสิทธิมนุษยชน สิทธิชุมชน การขับเคลื่อนพลังทางสังคม และแนวทางชุมชนท้องถิ่นเพื่อปฏิรูปสังคม

รายงานการวิจัยเล่มนี้เป็นการดำเนินงานต่อเนื่องเพื่อปรับปรุงดัชนีและตัวชี้วัดชุดที่ 1 ซึ่งได้ดำเนินการแล้วเสร็จในปีงบประมาณ 2547 ซึ่งชุดตัวชี้วัดที่พัฒนาขึ้นมาในระยะที่ 1 นั้น สามารถนำไปใช้ในการติดตามผลการพัฒนาประเทศและเป็นแนวทางในการกำกับการดำเนินงาน โดยในระยะที่ 2 นี้จะเป็นการดำเนินการเพื่อให้มีความสมบูรณ์ยิ่งขึ้นรวมถึงการพัฒนากรอบแนวคิดและจัดทำตัวชี้วัดระดับภาคเพื่อสะท้อนปัญหาและความต้องการระดับพื้นที่เพื่อเป็นกลไกในการผลักดันให้ประเทศมีการพัฒนามุ่งไปสู่ความยั่งยืนในทุกระดับ โดยมีการเก็บข้อมูลในระดับภาค จำนวน 4 ภาค ได้แก่ ภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคกลาง และภาคใต้ และในระดับพื้นที่ลุ่มน้ำ โดยกำหนด เป้าหมายนำร่อง 3 พื้นที่ลุ่มน้ำ ได้แก่ ลุ่มน้ำปิง ลุ่มน้ำเจ้าพระยา และลุ่มน้ำมูล โดยผลการศึกษานำไปสู่แนวทางสำคัญในการพัฒนาในภาพรวมทั้งด้านมิติเศรษฐกิจ มิติสังคม และมิติสิ่งแวดล้อม ที่เฉพาะเจาะจงในแต่ละภาคและในแต่ละกลุ่มพื้นที่ลุ่มน้ำนำร่อง โดยชุดตัวชี้วัดประกอบด้วยตัวชี้วัด 3 ประเภท ได้แก่ 1) ตัวชี้วัดระดับประเทศ 2) ตัวชี้วัดที่พัฒนามาใช้กับทุกภาค และ 3) ตัวชี้วัดบริบทของแต่ละภาค ซึ่งตัวชี้วัดจะสะท้อนครอบคลุมประเด็นที่เกี่ยวข้องกับ มิติมิติเศรษฐกิจ มิติสังคม และมิติสิ่งแวดล้อม โดยมีจำนวนตัวชี้วัดบริบทของแต่ละภาคตามความเหมาะสมที่จะสะท้อนให้เห็นถึงลักษณะเฉพาะในแต่ละภาค 

     บทความนี้เป็นส่วนหนึ่งของงานวิจัยเรื่องภูมิปัญญาชาวบ้านและกระบวนการจัดการองค์ความรู้ของปราชญ์ชาวบ้าน: กรณีศึกษาเขตภาคเหนือตอนล่าง ใน 8 จังหวัด ได้แก จังหวัดพิษณุโลก จังหวัดอุตรดิตถ์ จังหวัดเพชรบูรณ์ จังหวัดตาก จังหวัดสุโขทัย จังหวัดกำแพงเพชร จังหวัดพิจิตร และจังหวัดนครสวรรค์ มาวิเคราะห์ทิศทางการนำองค์ความรู้ในท้องถิ่นมาใช้เพื่อการพัฒนาในโครงการต่างๆ ของรัฐ
     จากการให้ความสำคัญกับการนำผลผลิตทางภูมิปัญญามาใช้ในรูปแบบสินค้าและบริการ ทำให้ทุนทางวัฒนธรรมและปราชญ์ท้องถิ่นกลายเป็นสิ่งที่มีบทบาทต่อการจัดการความรู้ท้องถิ่น การเรียนรู้ในท้องถิ่นนั้นมักเป็นการเรียนรู้ที่เปิดกว้าง ผสมผสานการเรียนรู้ทางวิชาการณ์และการเรียนรู้ผ่านประสบการณ์ แต่ปัญหาที่เกิดขึ้นในการพัฒนาภูมิปัญญาท้องถิ่นคือการกระจัดกระจายของข้อมูลและขาดการจัดการที่เป็นระบบ รวมถึงขาดการเชื่อมต่อของข้อมูลภูมิปัญญาส่งผลให้ความร่วมมือในเชิงบูรณาการเป็นไปอย่างจำกัด รวมถึงการที่ชาวบ้านไม่สามารถนความรู้เดิมที่มีอยู่ไปประยุกต์ให้เกิดการพัฒนาในเชิงธุรกิจและความขัดแย้งที่เกิดขึ้นในแต่ละชุมชน 

หนังสือเล่มนี้ได้รับการแปลและเรียบเรียงมาจากนิตยสาร “The Ecologist” ฉบับพิเศษ ในแต่ละบทความได้รวบรวมปัญหาด้านการประมงที่เกิดขึ้นในน่านน้ำของประเทศต่างๆ ได้แก่ นามีเบียร์ ชิลี อาร์เจนตินา แคนาดา นิวซีแลนด์ อังกฤษญี่ปุ่น อินเดีย อินโดนีเซีย รวมถึงประเทศไทย โดยปัญหาที่เกิดขึ้นมีทั้งการทำประมงที่เกินขอบเขตหรือเกินกำลังผลิตของทะเล วิธีการประมงที่ทำลายทรัพยากรมากขึ้น การขาดส่วนร่วมของท้องถิ่นในกลุ่มชาวประมงพื้นบ้าน การสูญพันธุ์ของสัตว์น้ำบางชนิด รวมถึงแนวคิดหรือนโยบายที่แตกต่างกันของกลุ่มคนที่เกี่ยวข้องไม่ว่าจะเป็นภาครัฐ นักวิชาการ กลุ่มธุรกิจอุตสาหกรรมประมงข้ามชาติ ตลอดจนชาวประมงในท้องถิ่น เป็นต้น ซึ่งบทความต้นฉบับได้มีการตีพิมพ์มาตั้งแต่ช่วงปี พ.ศ. 2538 แต่ทั้งนี้ข้อมูลและบทวิเคราะห์ปัญหาต่างๆ ยังคงสามารถใช้ได้ในยุคสมัยปัจจุบัน รวมทั้งยังมีประโยชน์มากต่อผู้คนและองค์กรที่สนใจในเรื่องการจัดการทรัพยากรทางทะเลรวมถึงทรัพยากรธรรมชาติอื่นๆ 

หนังสือเล่มนี้เป็นการถอดบทเรียนของเกษตรกรที่ทำเกษตรกรรมอย่างยั่งยืนในจังหวัดมหาสารคาม จำนวน 7 อำเภอ ได้แก่ อำเภอเมืองมหาสารคาม อำเภอกันทรวิชัย อำเภอกันทรชัย อำเภอวาปีปทุม อำเภอบรบือ อำเภอกุดรัง และอำเภอนาดูน ภายใต้การดำเนินงานโครงการนำร่องเพื่อพัฒนาเกษตรกรรมยั่งยืนของเกษตรกรรายย่อย ระหว่างปี 2544 - 2546 โดยมีการเสนอความเป็นมาของการเกิดเครือข่ายเกษตรกรรมทางเลือกภาคอีสาน นำเสนอวิธีการบริหารจัดการโครงการนำร่องโดยเกษตรกรรายย่อย การพัฒนาระบบและเทคนิคเกษตรกรรมยั่งยืนที่เหมาะสม ตลอดจนการพัฒนากลไกสหกรณ์เกษตรกรรมยั่งยืนจำกัด เพื่อให้ทำงานควบคู่กับกองทุนพัฒนาเมืองมหาสารคาม โดยเป็นการสร้างทางเลือกและวิธีการในการเสริมสร้างการมีส่วนร่วมของประชาชนให้เข้ามา มีส่วนร่วมในการบริหารจัดการโครงการและตอบสนองความต้องการของผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย 

หนังสือเล่มนี้ได้จัดทำขึ้นเพื่อรวบรวมเนื้อหาที่เกิดขึ้นจากการจัดงานสมัชชาวิชาการชาวบ้านเพื่อการพัฒนาเกษตรกรรมยั่งยืนครั้งที่ 1 ในหัวข้อ “สานสรรค์ความรู้ สู่เกษตรยั่งยืน” โดยได้มีการรวบรวมข้อมูลทั้งการปาฐกถา การอภิปรายการเสนอผลและประสบการณ์วิจัย และการนำเสนอผลการสัมมนากลุ่มย่อยเพื่อแลกเปลี่ยนประสบการณ์ในงานวิจัยหมวดต่างๆ ได้แก่ การปรับปรุงบำรุงดิน, การจัดการพันธุกรรมพื้นบ้านในระบบเกษตรกรรมยั่งยืน, ระบบเกษตรกรรมยั่งยืนที่เหมาะสมกับการเลี้ยงสัตว์ในระบบเกษตรกรรมยั่งยืน, การแปรรูปผลผลิตเกษตรกรรมยั่งยืนและตลาดทางเลือก, กระบวนการเข้าสู่เกษตรกรรมยั่งยืน หนี้สินเกษตรกรและการบริหารจัดการโดยองค์กรชาวบ้าน และ เกษตรกรรมยั่งยืนกับการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ 

     งานวิจัยเรื่องนี้เป็นส่วนหนึ่งของชุดโครงการสิทธิชุมชนท้องถิ่นจากจารีตประเพณีสู่สถานการณ์ปัจจุบัน: การศึกษาเพื่อแสวงหาแนวทางนโยบายสิทธิชุมชนท้องถิ่นในประเทศไทย โดยศึกษาผลของการพัฒนาและนโยบายของรัฐที่มีต่อชุมชนชาวเขา สภาพปัญหาสิทธิชุมชนชาวเขาในภาคเหนือของประเทศไทย ใน 6 หมู่บ้านกลุ่มชาติพันธุ์ที่ใช้เป็นกรณีศึกษา ได้แก่ 
1. หมู่บ้านชาวเมี่ยน บ้านห้วยกอก ตำบลผาช้างน้อย อำเภอปง จังหวัดพะเยา
2. หมู่บ้านชาวปะหล่อง บ้านปางแดง ตำบลเชียงดาว อำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่
3. หมู่บ้านชาวละหู่ บ้านโป่งไฮ บ้านดอนแหลม และบ้านป่ากุ๋ย อำเภอแม่อาย จังหวัดเชียงใหม่ และบ้านห้วยปง ตำบลแม่นะ อำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่
4. หมู่บ้านชาวอะข่า บ้านจอมหด ตำบลน้ำแพร่ อำเภอพร้าว จังหวัดเชียงใหม่ บ้านแม่ตาแมว ตำบลเจดีย์หลวง อำเภอแม่สรวย จังหวัดเชียงราย บ้านแม่คำหล้า ตำบลบ้านส้อง อำเภองาว จังหวัดลำปาง
5. หมู่บ้านชาวม้ง ตำบลคีรีราษฎร์ และตำบลรวมไทยพัฒนา อำเภอพบพระ จังหวัดตาก
6. หมู่บ้านชาวลีซู บ้านห้วยไคร้ อำเภอแม่สรวย จังหวัดเชียงราย
     ปัญหาดังกล่าวเกิดจากการที่รัฐไม่ไว้ใจให้ชุมชนชาวเขาจัดการกับทรัพยากรบนพื้นที่สูงด้วยตนเองและพยายามแยกชาวเขาออกจากป่า รวมทั้งหน่วยงานภาครัฐและเอกชนพยายามแก้ไขปัญหาด้านที่ดินทำกินและสิทธิในการอยู่อาศัยของชาวเขาโดยที่ไม่เปิดโอกาสให้ชาวเขาได้มีส่วนร่วมในการกำหนดนโยบายหรือวิธีการแก้ปัญหา และรัฐมักจะให้ความสำคัญกับนโยบายหลักของชาติและบีบบังคับให้ชาวเขาเป็นผู้เสียสละอัตลักษณ์และวิถีชีวิตดั้งเดิมของพวกเขา 

งานวิจัยเรื่องนี้เป็นส่วนหนึ่งของชุดโครงการสิทธิชุมชนท้องถิ่นจากจารีตประเพณีสู่สถานการณ์ปัจจุบัน: การศึกษาเพื่อแสวงหาแนวทางนโยบายสิทธิชุมชนท้องถิ่นในประเทศไทย โดยศึกษาสิทธิชุมชนจากกฎหมายและจารีตล้านนาผ่านเอกสารโบราณที่สะท้อนเรื่อง “สิทธิ” รวมถึงการนำเสนอเรื่องราวของกลุ่มคน “ละว้า” ในไทยและอุษาคเนย์ ในฐานะชุมชนพื้นเมืองดั้งเดิม ตลอดจนการศึกษาสิทธิชุมชนของคนท้องถิ่นล้านนา ได้แก่ ชุมชนชาวไท-ยวน ชุมชนชาวกะเหรี่ยงหรือปกาเกอญอ และชุมชนชาวไทลื้อ ด้านการจัดการทรัพยากร จารีตประเพณี ความสัมพันธ์ระหว่างชาวบ้านทั้งสามกลุ่มซึ่งส่งผลถึงการเข้าถึงสิทธิทางวัฒนธรรมและสิทธิในการตั้งถิ่นฐาน ส่วนสุดท้ายเป็นการนำเสนอประมวลความรู้เพื่อแสดงให้เห็นพลังของสิทธิชุมชนในการเปลี่ยนแปลงและเป็นทางเลือกในการแก้ไขปัญหาสังคมได้ 

หนังสือเล่มนี้เป็นการรวบรวมข้อมูลพัฒนาการและเงื่อนไขของขบวนการเคลื่อนไหวด้านเกษตรของไทย ตั้งแต่สมัยการขยายตัวของเศรษฐกิจการค้าในยุคเปลี่ยนแปลงการปกครอง จากระบบสมบูรณาญาสิทธิราชย์  สู่ระบอบประชาธิปไตย นยุคสงครามโลกครั้งที่ 2 จนถึงต้นทศวรรษ 2520 ที่มีการก่อตัวของขบวนการเกษตรกรรมยั่งยืนในสังคมไทยซึ่งแสดงให้เห็นปัญหาการเกษตรและสิ่งแวดล้อมที่ทวีความรุนแรงขึ้นอย่างต่อเนื่อง รวมทั้งยังแสดงถึงกระบวนการปรับตัวและการโต้กลับต่อขบวนการเกษตรกรรมยั่งยืนในรูปแบบต่างๆ ของรัฐ หน่วยงานและองค์กรพิเศษ ภาคธุรกิจและสื่อมวลชนซึ่งเป็นฝ่ายเดิมที่ส่งเสริมการเกษตรแผนใหม่มาโดยตลอด ซึ่งจะเป็นประโยชน์แก่ฝ่ายต่างๆที่ทำงานเกี่ยวข้องกับการวิจัยและพัฒนาเกษตรกรรมยั่งยืนต่อไปเป็นอย่างมาก 

     บทความนี้กล่าวถึงแนวคิดการพัฒนาที่ยั่งยืน โดยวิเคราะห์ยุทธศาสตร์การพัฒนาของรัฐไทยนับตั้งแต่แผนพัฒนาเศรษฐกิจสังคนแห่งชาติ ฉบับที่ 1 ซึ่งเป็นการวางรากฐานการพัฒนาที่เรียกได้ว่าไม่ยั่งยืนให้แก่สังคมไทยจึงตามมาด้วยผลกระทบจากการพัฒนาตามแนวทางดังกล่าว ได้แก การเปลี่ยนแปลงการผลิตของชาวนาชาวไร่สู่การผลิตเพื่อขาย  การพัฒนาที่ต้องการใช้ทรัพยากรธรรมชาติที่สูงขึ้นนำมาสู่การแย่งชิงทรัพยากรธรรมชาติ การพัฒนาที่ไม่ได้คำนึงถึงอนาคต ตกอยู่ในมายาการวัฒนธรรมบริโภค และปัญหามลพิษสิ่งแวดล้อม
     นอกจากนี้ ผู้เขียนยังกล่าวถึงการมีส่วนร่วมในการจัดการธรรมชาติกับการพัฒนาอย่างยั่งยืน ซึ่งจำเป็นต้องให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ เกิดการเคลื่อนไหวที่ได้รับการสนับสนุนจากทุกภาคส่วน มีกระบวนการตรวจสอบถ่วงดุลย์จากภาคประชาสังคมและรัฐมีบทบาทสนับสนุน โดยการพัฒนาอย่างยั่งยืนที่แท้จริงต้องเป็นการเคารพสิทธิชุมชนตามหลักประชาธิปไตยที่ประชาชนมีส่วนร่วมตามที่รัฐธรรมนูญได้บัญญัติไว้ 

หนังสือเล่มนี้เป็นการสรุป การประชุมเชิงปฏิบัติการ เรื่อง “แนวคิดเมืองยั่งยืนกับอนาคตของเมืองเชียงใหม่” โดยการประชุมเชิงปฏิบัติการในครั้งนี้มีวัตถุประสงค์ 3 ข้อ คือ 1) เพื่อนำเสนอพัฒนาการแนวคิดการพัฒนาที่ยั่งยืนส่งผลต่อความสำคัญในแนวการพัฒนาเมือง และศึกษาแนวความคิดเมืองยั่งยืนในบริบทของสังคมตะวันตก 2) เพื่อนำเสนอตัวอย่างการดำเนินงานของกรณีศึกษาเมืองยั่งยืน 2 แห่ง คือ เมืองพอร์ตแลนด์ รัฐออริกอนประเทศสหรัฐอเมริกา และเมืองคูริติบา รัฐพารานา ประเทศบราซิล และ 3) เพื่อเปิดเวทีสำหรับระดมความคิดเห็นและเปิดโอกาสการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ของชาวเชียงใหม่ที่มีต่อการพัฒนาเชียงใหม่ให้เป็นเมืองยั่งยืน โดยในช่วงท้ายของการประชุมมีการระดมความคิดเห็นเกี่ยวกับการร่างเจตนารมย์ร่วมกันระหว่างภาครัฐและประชาชน เพื่อมุ่งสร้างเมืองเชียงใหม่เป็นเมืองยั่งยืน ซึ่งมุ่งเน้นการสร้างเมืองที่น่าอยู่และยั่งยืน เมืองที่มีสังคมดี คงไว้ซึ่งอัตลักษณ์ของชุมชน มีระบบการบริหารจัดการที่โปร่งใส เป็นเมืองที่เศรษฐกิจและมีสิ่งแวดล้อมที่ดี ประชาชนมีการศึกษาที่เหมาะสม มีสุขภาพอนามัยที่ดีและสามารถเข้าถึงข้อมูลข่าวสารทางราชการได้ 

หนังสือเล่มนี้เป็นการบันทึกการสัมมนา เรื่อง “ทิศทาง ป่าชุมชนไทยหลังการประชุมสิ่งแวดล้อมโลก” ซึ่งเป็นหนึ่งในกิจกรรมรณรงค์สนับสนุนพระราชบัญญัติป่าชุมชน ซึ่งแสดงให้เห็นถึงความสำคัญของพลังชุมชนท้องถิ่นที่ได้มีบทบาทหลักในการรักษาป่าในรูปแบบของการจัดการป่าชุมชน โดยมีรายละเอียดประกอบไปด้วย การปาฐกถาเรื่อง “ทิศทาง ป่าชุมชนไทยหลังการประชุมสิ่งแวดล้อมโลก” และการอภิปราย ของกลุ่มนักวิชาการในหัวข้อทิศทางที่ยั่งยืนของไทยกับป่าชุมชน โดยเป็นการอภิปรายในมุมมองของศาสตร์แขนงต่างๆ ทั้งทางด้านรัฐศาสตร์ ด้านเศรษฐศาสตร์ ด้านนิติศาสตร์ ด้านนิเวศวิทยา ด้านวิทยาศาสตร์ (ประเด็นความหลากหลายทางชีวภาพ) ด้านมานุษยวิทยาและสังคมวิทยา รวมไปถึงมุมมองชาวบ้านที่เกี่ยวข้องกับคุณค่าของป่าชายเลนภาคใต้ 

     บทความนี้กล่าวถึงการอนุรักษ์หอไตรวัดตะกาดเง้า ตำบลตะกาดเง้า อำเภอท่าใหม่ จังหวัดจันทบุรี มีการบูรณะภาพลายรดน้ำที่มีลวดลายทั้งภาพพุทธประวัติและชาดกต่างๆ รวมถึงการอนุรักษ์และเก็บรวมรวมเอกสารโบราณซึ่งมีเนื้อหาบางส่วนสะท้อนความเป็นท้องถิ่น
     ผู้เขียนจึงได้ยกเอาใจความสำคัญของการพัฒนาอย่างยั่งยืนมาอภิปรายการบูรณะหอไตรในครั้งนี้ โดยให้ความเห็นว่าการพัฒนาอย่างยั่งยืนจะเป็นการพัฒนาในลักษณะที่มีความต่อเนื่องและเห็นคุณค่า เช่นเดียวกับการบูรณหอไตรให้มีความสวยงาม แข็งแรง แล้วต้องตอบสนองการใช้ประโยชน์ของชุมชนได้ และส่งเสริมให้เกิดการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ที่ชุมชนตะกาดเง้า เพื่อให้เป็นการสร้างรายได้ให้คนในชุมชนต่อไป 

หนังสือเล่มนี้ได้จัดทำขึ้นเพื่อเป็นการรายงานผลความก้าวหน้าของการดำเนินการพัฒนาชุมชนอย่างยั่งยืนเพื่อคุณภาพชีวิตและสิ่งแวดล้อมที่ดี โดยได้มีการดำเนินการใน 18 หมู่บ้านหลัก และหมู่บ้านขยายอีก 34 หมู่บ้าน ในจังหวัดขอนแก่น รวมไปถึงโรงเรียนเครือข่าย 26 โรงเรียน โดยมูลนิธิและโครงการพัฒนาชุมชนอย่างยั่งยืนได้มุ่งเน้นการทำงานร่วมกัน โดยให้ความสำคัญของการรวมกลุ่มของประชาชนในหมู่บ้าน การรวมกลุ่มประชาชนที่มีความสนใจในเรื่องเดียวกัน เพื่อเชื่อมโยงเป็นเครือข่ายในแนวราบ สานต่อกับแนวดิ่งในระบบราชการเสริมสร้างกระบวนการเรียนรู้และการสร้างจินตนาการรวมกัน โดยจากการดำเนินงานทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในด้านต่างๆ ทั้งด้านสังคม สิ่งแวดล้อม เศรษฐกิจ สุขภาพ รวมไปถึงการจัดการศึกษาและสิทธิเด็ก 

สารคดีเรื่องนี้เป็นส่วนหนึ่งจากกรณีศึกษาวิจัยของโครงการศึกษาและสำรวจการอนุรักษ์และคุ้มครองป่าวัฒนธรรม จังหวัดสุรินทร์ โดยได้กล่าวถึง ป่าที่อยู่ในพื้นที่จังหวัดสุรินทร์ ได้แก่ ป่าโคกหนองแม็ก ตั้งอยู่ในพื้นที่บ้านเกาะ ตำบลแจนแวน กิ่งอำเภอศรีณรงค์ และป่าทาม ตั้งอยู่ในพื้นที่บ้านยางบ่อภิรมย์ ตำบลนาหนองไผ่ อำเภอชุมพลบุรี ซึ่งพื้นที่ป่าเหล่านี้ถูกราษฎรบางส่วนบุกรุกพื้นที่ป่าเป็นที่ทำกินและทำการเกษตร และยังได้ยกตัวอย่างป่าช้าบ้านสำโรง ป่าตะโกร้างโคกระกา ป่าโคกอังกัน ตั้งอยู่ในพื้นที่บ้านสำโรง ตำบลนาดี อำเภอเมืองจังหวัดสุรินทร์ ซึ่งป่าในพื้นที่เหล่านี้ ก็มีกลุ่มชาวบ้านที่แสดงให้เห็นถึงความพยายามในการอนุรักษ์พื้นที่ป่าและความพยายามฟื้นฟูพื้นที่ให้กลับมาเป็นสภาพป่าดังเดิม ด้วยการออกกฎระเบียบข้อบังคับห้ามปรามไม่ให้มีการบุกรุกพื้นที่ป่า รวมทั้งมีการจัดตั้งกลุ่มอาสาสมัครเพื่อดูแลพื้นที่ป่าไม่ให้ถูกบุกรุกทำลาย โดยมีกลุ่มผู้นำรุ่นใหม่และเก่าที่เข้มแข็งในตำบล นำโดยกำนัน ร่วมกันดูแลพื้นที่ ซึ่งการดำเนินการเหล่านี้ก็ได้รับความร่วมมือจากภาครัฐในการร่วมกันดูแลด้วยเช่นกัน 

     บทความนี้กล่าวถึงสิทธิของชุมชนในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ โดยเฉพาะป่าชุมชน หรือ “ป่าหน้าหมู่”  ตามคำเรียกขานของชาวบ้านในภาคเหนือ ซึ่งป่าชุมชนนี้เป็นรูปแบบหนึ่งของการอนุรักษ์ป่า เชื่อมโยงกับวัฒนธรรมการผลิต โดยมีจารีตประเพณีและความเชื่อในสิ่งศักดิ์สิทธิ์เป็นพื้นฐานในการจัดระบบความสัมพันธ์ระหว่างคน ชุมชน และทรัพยากรธรรมชาติ
     แต่ในปัจจุบันศักยภาพของอุดมการณ์ป่าชุมชนเริ่มลดลงด้วยสาเหตุหลัก 2 ประการ ได้แก่ สิทธิชุมชนของชาวบ้านไม่ได้รับการยอมรับตามกฎหมาย และแรงกดดันของระบบเศรษฐกิจแบบการค้าจากภายนอก จากสาเหตุดังกล่าวนั้น ทำให้บางชุมชนละเลยประเพณีในการดูแลป่าเนื่องจากเกิดความรู้สึกว่าตนเองไร้อำนาจในการจัดการ แต่ก็มีชาวบ้านจำนวนไม่น้อยที่ยังคงต่อสู้เพื่อปกป้องสิทธิชุมชนในการจัดการและปกป้องป่าจากบุคคลภายนอกที่พยายามเข้ามาหาผลประโยชน์จากป่า  

บทความวิจัยเรื่องนี้มีวัตถุประสงค์ในการศึกษา 4 ข้อ คือ 1) เพื่อศึกษาวิธีการใช้ทรัพยากรธรรมชาติในที่สูง 2) เพื่อหาผลตอบแทนของการผลิตในที่สูงจากพืชชนิดต่างๆ 3) เพื่อชี้ให้เห็นถึงปัญหาที่เกิดจากปัจจัยภายนอก ที่จะมีผลต่อความยั่งยืนของระบบ และ 4) เพื่อหาแนวทางร่วม ในการพัฒนาชุมชนในที่สูง อย่างมีเอกภาพ และในขณะเดียวกัน สามารถรักษาสภาพแวดล้อม ไว้ให้ยั่งยืน โดยคณะผู้วิจัยได้ศึกษาข้อมูล ภาพรวมของโครงการพัฒนาที่สูงต่างๆ จำนวน 12 หมู่บ้าน จากในจังหวัดแม่ฮ่องสอน และจังหวัดเชียงใหม่ โดยผลของการศึกษานี้ คณะผู้วิจัยได้รับข้อมูล ที่เกี่ยวข้องกับการผลิต และการใช้ทรัพยากร ของระบบเกษตรกรที่สูง รวม ถึงรายได้ของระบบพืชต่างๆ รวมถึงลักษณะโครงการที่ได้รับการสนับสนุนจากภาครัฐ รวมถึงบทบาทขององค์กรในหมู่บ้านและปัญหาที่เกิดจากปัจจัยภายนอก โดยจากการศึกษาพบว่าแนวทางในการพัฒนาชุมชนที่สูงจำเป็นต้องมีการจัดการน้ำในเขตต้นน้ำลำธารให้มีความยั่งยืน รวมทั้งต้องให้ประชากรมีความเป็นอยู่ที่ดี โดยต้องมีการควบคุมจำนวนประชากรบนที่สูง ให้การสนับสนุนการศึกษาขั้นพื้นฐาน รวมทั้งการส่งเสริมการเกษตรที่สูงเชิงอนุรักษ์อย่างมีบูรณาการโดยหน่วยงานราชการทุกภาคส่วน มีการวางกลยุทธ์กึ่งพาณิชย์ มีการรับรองการใช้ที่ดินโดยชอบด้วยกฎหมายพัฒนาระบบการปลูกข้าวและพืชพาณิชย์ที่เหมาะสมกับพื้นที่ รวมทั้งมีตลาดและมีการคมนาคมที่มีประสิทธิภาพ 

     บทความนี้กล่าวถึงสาเหตุขความเสื่อมโทรมของทรัพยากรทางธรรมชาติของประเทศไทยเนื่องมาจากการพัฒนาเศรษฐกิจโดยเน้นปริมาณการผลิต การนำความรู้จากการปฏิวัติอุตสาหกรรมมาใช้ในการพัฒนารูปแบบต่างๆ จึงส่งผลให้สูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพไป รวมถึงการพัฒนาเศรษฐกิจดังกล่าวยังเป็นสาเหตุของการเปลี่ยนแปลงทางสังคมและวัฒนธรรม คนวัยแรงงานจากท้องถิ่นชนบทอพยพเข้าเมืองเพื่อแสวงหาโอกาส จึงขาดแรงงานในการเพาะปลูกและประเพณีพื้นบ้านที่ค่อยๆ หายไปเนื่องจากไม่มีผู้สืบทอด
     ผู้เขียนจึงกล่าวถึงแนวทางการพัฒนาอย่างยั่งยืนซึ่งจะช่วยให้ความต้องการด้านการเกษตรและข้อจำกัดทางสภาพแวดล้อมมีความสมดุลกัน รวมถึงการปรับรูปแบบการพัฒนาแบบทุนนิยมให้เหมาะสมกับต้นทุนทางทรัพยากรธรรมชาติ การใช้เทคโนโลยีและความรู้ในการผลิตที่สัมพันธ์กับสภาพแวดล้อม และหันมาใช้ทรัพยากรท้องถิ่นให้เกิดประโยชน์สูงสุด 

บทความนี้กล่าวถึงเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืนที่องค์การสหประชาชาติ (United Nations: UN) กําหนดในปี ค.ศ. 2015 ที่ส่งผลต่อการดำเนินงานด้านวัฒนธรรมในการพัฒนาที่ยั่งยืนและในนโยบายทางวัฒนธรรม และกล่าวถึงงานเขียนที่เกี่ยวกับแนวคิดและกรอบการทำงานในด้านนโยบายและวงวิชาการ นอกจากนี้ ผู้เขียนยังกล่าวถึงบทบาททั้ง 4 ด้านของนโยบายทางวัฒนธรรมที่มีต่อการพัฒนาอย่างยั่งยืน ได้แก่ การป้องกันรักษาวิถีปฏิบัติทางวัฒนธรรมและสิทธิวัฒนธรรม ปฏิบัติการสีเขียวและผลกระทบที่มีต่อองค์กรทางวัฒนธรรมและอุสาหกรรม การสร้างความตระหนักและแนวปฏิบัติเกี่ยวกับความยั่งยืนและการเปลี่ยนแปลงสภาพทางภูมิอากาศ  ตลอดจนการอนุรักษ์ประชากรทางระบบนิเวศ  สิ่งที่ท้าทายสำหรับงานนโยบายทางวัฒนธรรมคือการสร้างความเปลี่ยนแปลงและให้แนวทางปฏิบัติเพื่อให้สิ่งเหล่านั้นยังคงอยู่ รวมไปถึงร่วมสร้างยุทธศาสตร์ที่นำไปสู่การพัฒนาที่ยั่งยืน 

บทความเรื่องนี้ให้ความสำคัญกับนโยบายทางวัฒนธรรมสีเขียวในบริบทของการพัฒนาอย่างยั่งยืน และการตอบสนองต่อนโยบายสาธารณะในวิกฤตการณ์ทางนิเวศวิทยาซึ่งเกี่ยวเนื่องกับแนวคิดมนุษย์คือศูนย์กลางที่สะท้อนให้เห็นความอ่อนแอของกลุ่มสิ่งแวดล้อมนิยมในเวทีนโยบายทางวัฒนธรรม นอกจากนี้ ยังกล่าวถึงภาพรวมของปัญหาสิ่งแวดล้อม บทบาทของงานวัฒนธรรมต่อการกำหนดนโยบายวัฒนธรรมสีเขียว การนำนโยบายไปปรับใช้ ปัญหาที่พบจากนโยบายวัฒนธรมสีเขียว ทุนนิยมดิจิทัลกับนโยบายทางวัฒนธรรม ความท้ายทายของการกำหนดนโยบายวัฒนธรรมสีเขียวและการสนับสนุนจากองค์กรที่ใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติ 

บทความนี้กล่าวถึงประเด็นวัฒนธรรมกับการพัฒนาที่ยั่งยืนซึ่งถูกพูดถึงในหมู่นักเคลื่อนไหวทางวัฒนธรรมและนโยบายทางวัฒนธรรม ผู้เขียนวิเคราะห์เรื่องความย้อนแย้งกันระหว่าง “วัฒนธรรม” และ “การพัฒนาอย่างยั่งยืน” มีการอ้างถึงงานเขียนเกี่ยวกับ 3 เสาหลักของมิติความยั่งยืน (สังคม เศรษฐกิจ และสิ่งแวดล้อม) ที่เพิ่มเติมมิติทางวัฒนธรรมให้เป็นเหมือนเสาหลักที่ 4 รวมถึงความเคลื่อนไหวขององค์การนานาชาติที่ดำเนินงานเกี่ยวกับนโยบายทางวัฒนธรรมสู่การพัฒนาที่ยั่งยืน ด้วยการดำเนินงานที่ปกป้องสิทธิทางวัฒนธรรม มรดกวัฒนธรรม ความหลากหลายทางวัฒนธรรม วัฒนธรรมกับสิ่งแวดล้อม เป็นต้น ผู้เขียนยังมีข้อคิดเห็นในส่วนท้ายเกี่ยวกับความย้อนแย้งของประเด็นวัฒนธรรมกับการพัฒนาที่ยั่งยืนว่า ถึงแม้หน่วยงานต่างๆ จะพยายามดำเนินนโยบายด้านการพัฒนาที่ยั่งยืนทางวัฒนธรรมแต่กลับมีการกระทำที่ทำร้ายสิ่งแวดล้อม เช่น การใช้พลังงานและวัสดุที่ไม่สามารถนำกลับมาใช้ซ้ำได้ในสำนักงาน หรือพฤติกรรมของคนยุคใหม่ที่ส่งผลกระทบต่อการเปลี่ยนแปลงของสภาพแวดล้อม 

     บทความเรื่องนี้กล่าวถึงทฤษฎีเรื่องความยั่งยืนและการพัฒนาที่ยั่งยืนซึ่งกลายมาเป็นเรื่องสำคัญที่ถูกพูดถึงในระยะเวลาไม่นานมานี้ สิ่งที่ผู้เขียนยกขึ้นมากล่าวเป็นประเด็นสำคัญคือการบูรณาการแนวคิดเรื่องการพัฒนาที่ยั่งยืนกับงานด้านวัฒนธรรม ทั้งนี้ หากกล่าวถึงการพัฒนาที่ยั่งยืนทางวัฒนธรรมมักจะมีความเกี่ยวข้องกับแนวคิดเรื่องทุนวัฒนธรรม สินทรัพย์ทางวัฒนธรรม หรือมูลค่าทางวัฒนธรรมที่เชื่อมโยงกับแนวความคิดเรื่องมูลค่าทางเศรษฐกิจ ผู้เขียนจึงกล่าวถึงสิ่งที่ควรตระหนักในการทำความเข้าใจหรือกำหนดแนวทางในการทำงานด้านการพัฒนาที่ยั่งยืนกับงานด้านวัฒนธรรม ดังนี้
1. ความเท่าเทียมในแต่ละช่วงรุ่น เป็นแนวคิดการพัฒนาที่คำนึงถึงการพัฒนาในระยะยาวและคนรุ่นถัดไปยังสามารถเข้าถึงทรัพยากรทางวัฒนธรรมตามความต้องการได้  2. ความเท่าเทียมในช่วงรุ่นเดียวกัน เป็นแนวคิดการพัฒนาที่ให้ทุกคนในชุมชนเข้าถึงผลิตภัณฑ์ทางวัฒนธรรมอย่างทั่วถึง
3. การให้ความสำคัญกับความหลากหลาย เป็นการพัฒนาที่ได้แนวคิดมาจากการพัฒนาสิ่งแวดล้อมอย่างยั่งยืนในการปกป้องความหลากหลายทางธรรมชาติ จึงควรให้ความคุณค่ากับความหลากหลายทางวัฒนธรรมทั้งในด้านเศรษฐกิจ สังคม และการพัฒนาทางวัฒนธรรม
4. หลักในการป้องกัน เป็นแนวคิดที่กล่าวถึงหลักการป้องกันความเสียหายที่จะเกิดขึ้นเมื่อลงมือปฏิบัติงานกับมรดกวัฒนธรรม
5. การเชื่อมโยงกับภายนอก การพัฒนาที่ยั่งยืนทางวัฒนธรรมควรถูกพิจารณาให้เกิดการบูรณาการความรู้ร่วมกับศาสตร์อื่นๆ เช่นการเชื่อมโยงกับความรู้ทางเศรษฐศาสตร

บทความนี้กล่าวถึงภาพรวมการศึกษาที่ใช้นโยบายทางวัฒนธรรมในการช่วยผลักดันแนวทางการพัฒนาอย่างยั่งยืน โดยแนะนำนิยามและที่มาของแนวคิดเรื่องการพัฒนาที่ยั่งยืน ซึ่งถูกกล่าวถึงครั้งแรกในปีค.ศ. 1980 ในการประชุมของ The International Union for the Conservation of Nature and Natural Resources ซึ่งภายหลังการให้ความสนใจด้านการพัฒนาอย่างยั่งยืนได้เชื่อมโยงไปยังมิติต่างๆ ที่หลากหลาย ได้แก่ สิ่งแวดล้อม เศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม ฯลฯ มุ่งสู่การพัฒนาที่ยั่งยืนและเท่าเทียม 

     บทความนี้กล่าวถึงสิทธิทางวัฒนธรรมและการมีส่วนร่วมในการพัฒนาอย่างยั่งยืน โดยวิเคราะห์ความเกี่ยวข้องของสิทธิทางวัฒนธรรมที่มีต่อนโยบายทางวัฒนธรรมในการพัฒนาอย่างยั่งยืน
     ถึงแม้ว่าจะมีการพูดถึงเรื่องสิทธิทางวัฒนธรรมกันแพร่หลายมากขึ้น แต่ยังไม่ได้มีการให้ความหมายที่แน่ชัด ผู้เขียนจึงกล่าวถึงการให้ความหมายของสิทธิทางวัฒนธรรมผ่านมุมมองของการพัฒนาอย่างยั่งยืนและความยั่งยืนทางวัฒนธรรมไว้ 5 ประเด็น ได้แก่
     - การเข้าไปมีส่วนร่วมในกิจกรรมทางวัฒนธรรม
     - การมีส่วนร่วมในการตัดสินในทางนโยบายและการบริหารจัดการ
     - จัดการกับปัญหาซึ่งเป็นอุปสรรคในการมีส่วนร่วมกับวัฒนธรรม
     - ปกป้องกลุ่มชาติพันธุ์และการคุกคามอัตลักษณ์
     - ปกป้องทรัพยากรวัฒนธรรม สิทธิทางวัฒนธรรม กิจกรรมทางวัฒนธรรมโดยอาจใส่เป็นความเสี่ยงเชิงนโยบาย 

     หนังสือเล่มนี้รวบรมบทคัดย่อจากการประชุม International conference on sustainable development from local to asean community จัดโดยมหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ เมื่อวันที่ 8-9 กันยายน พ.ศ. 2555 แบ่งประเด็นในการนำเสนอเนื้อหาเป็น 2 ส่วน ได้แก่ สังคมกับการศึกษา และเศรษฐกิจกับสิ่งแวดล้อม 
     บทคัดย่อในประเด็นสังคมกับการศึกษา นำเสนอเนื้อหาที่กล่าวถึงโอกาสและแนวทางในการพัฒนาโดยใช้ปัจจัยพื้นฐานทางสังคมและวัฒนธรรมของกลุ่มชาติพันธุ์ เช่น การนำเสนอเรื่องความร่วมมือของเครือข่ายทางการศึกษาขององค์กรท้องถิ่นสำหรับเด็กที่มีความต้องการพิเศษ วัฒนธรรมอาหารและการเปลี่ยนแปลงของชาวไทลื้อในสังคมล้านนา การศึกษาด้านสังคมวัฒนธรรมของประเพณีปอยหลวงในจังหวัดเชียงใหม่และลำพูน เป็นต้น
     บทคัดย่อในประเด็นเศรษฐกิจกับสิ่งแวดล้อม นำเสนอเนื้อหาที่กล่าวถึงโอกาสในการพัฒนาทางเศรษฐกิจ คุณภาพสิ่งแวดล้อมรวมถึงคุณภาพชีวิต ตัวอย่างเช่น การนำเสนอเรื่องการจัดการทรัพยากรน้ำในบริเวณลุ่มน้ำแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่ เครือข่ายแรงงานอพยพจากรัฐฉาน สาธารณรัฐแห่งสหภาพเมียนมาสู่จังหวัดแม่ฮ่องสอน ประเทศไทย และผลกระทบทางด้านสิ่งแวดล้อมในการพัฒนาโครงการอ่างเก็บน้ำในแม่น้ำสาลวิน 

หนังสือเล่มนี้นำเสนอแนวทางการแก้ไขปัญหาเพื่อพัฒนาให้จังหวัดเชียงใหม่เป็นเมืองยั่งยืน โดยนำเสนอข้อมูลประวัติศาสตร์ สังคม และวัฒนธรรม รวมถึงการนำเสนอข้อมูลของแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติเทียบกับแผนพัฒนาของจังหวัดเชียงใหม่เพื่อให้เห็นถึงการพัฒนาที่ความสอดคล้องกัน อย่างไรก็ตาม เพื่อให้มีการวางแผนพัฒนาได้อย่างยั่งยืนภายในหนังสือเล่มนี้จึงได้รวบรวมปัญหาต่างๆ ของเมืองเชียงใหม่ เช่น ปัญหาเกี่ยวกับเยาวชน ความปลอดภัยในชีวิตและทรัพย์สิน ความเสื่อมโทรมทางศิลปะและวัฒนธรรม ปัญหาการจราจร มลภาวะทางอากาศ ตลอดจนข้อเสนอแนะในการพัฒนาจังหวัดเชียงใหม่อย่างยั่งยืนในทุกด้าน 

      บทความนี้กล่าวถึงปัญหาสำคัญที่เกิดขึ้นในสภาวะปัจจุบันทั้งการใช้พลังงานอย่างสิ้นเปลืองหรือการก่อสร้างที่ไม่คำนึงถึงความยั่งยืนในอนาคต การนำแนวคิดการพัฒนาอย่างยั่งยืนเข้ามีบทบาทในการพัฒนาจึงเป็นแนวคิดที่ให้ความสำคัญกับทุกภาคส่วนของชุมชนและผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย
     นอกจากนี้ผู้เขียนยังกล่าวถึงการใช้แนวคิดด้านการอนุรักษ์และการเปลี่ยนแปลงความเชื่อมาใช้เป็นเครื่องมือของการพัฒนาอย่างยั่งยืน เพื่อช่วยอนุรักษ์ทรัพยากรที่ขาดแคลน ลดการใช้พลังงาน และปรับปรุงคุณภาพสิ่งแวดล้อม ตลอดจนการออกแบบทางสถาปัตยกรรม การใช้พื้นที่อาคารต่างๆ และการออกแบบผังเมืองที่จะต้องคำนึงถึงการนำแนวคิดด้านการพัฒนาอย่างยั่งยืนเข้าไปมีส่วนร่วมเพื่อลดการใช้พลังงานลง 

 

     บทความนี้กล่าวถึงการปะทะกันระหว่างความรู้ท้องถิ่นและความรู้สมัยใหม่ ซึ่งผู้เขียนกล่าวถึงความสำคัญของความรู้ท้องถิ่นว่าเป็นเครื่องมือทางสังคมที่ใช้ต่อรองกับอำนาจ ในบทความศึกษาพลวัตของระบบความรู้ของกลุ่มชาติพันธุ์ม้งที่อาศัยอยู่ทางภาคเหนือของประเทศไทย
     พลวัตของระบบความรู้ของชาวม้งที่ผู้เขียนได้ทำการศึกษานั้นมีความเกี่ยวข้องกับความรู้ทางเกษตรกรรม เป็นผลมาจากนโยบายการพัฒนาคุณภาพชีวิตอย่างยั่งยืนของกลุ่มชาวเขาซึ่งมีภาพลักษณ์ในการดำรงชีวิตด้วยการทำไร่เลื่อนลอยและเกี่ยวข้องกับยาเสพย์ติดให้เปลี่ยนเป็นการดำรงชีวิตด้วยการเพาะปลูก ด้วยการสร้างความรู้ในการทำสวนผลไม้ ความหลากหลายของพันธุ์พืช และการปกป้องป่า 

     บทความนี้กล่าวถึงระบบการบริหารจัดการของท้องถิ่นเกี่ยวกับการทำประมงในที่ราบลุ่มบริเวณแม่น้ำแอมะซอน ประเทศบราซิล ซึ่งประกอบไปด้วยชุมชนที่รวมกลุ่มกันสร้างระบบจัดการเพื่อตอบสนองต่อการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น นอกจากนี้ยังกล่าวถึงข้อตกลงของชุมชนในการทำประมงในลุ่มแม่น้ำแอมะซอนล่าง จำนวน 77 ฉบับ ที่จัดทำขึ้นระหว่างปี ค.ศ. 1981 – 1997 อันเป็นส่วนหนึ่งของการสร้างความยั่งยืนในการใช้ประโยชน์พื้นที่ดังกล่าวร่วมกัน
    ไม่เพียงแต่ชุมชนในพื้นที่โดยรอบที่ราบลุ่มบริเวณแม่น้ำแอมะซอนที่ร่วมทำข้อตกลงในการบริหารจัดการทรัพยากร ยังมีหน่วยงานภาครัฐและเอกชนที่เกี่ยวข้องร่วมดำเนินการด้วย โดยใจความสำคัญในข้อตกลงประกอบด้วย การจำกัดอุปกรณ์ทำประมง การจำกัดฤดูกาล วัตถุประสงค์ทางเศรษฐกิจ พื้นที่ในการทำประมง  

หนังสือเล่มนี้ศึกษาความหลากหลายทางชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นซึ่งเป็นพื้นฐานของการพัฒนาอย่างยั่งยืน มุ่งเน้นที่การจัดการความของกลุ่มชาติพันธุ์ที่อาศัยอยู่ทางเหนือของประเทศ จำนวน 13 กลุ่มชาติพันธุ์ ได้แก่ จีน ม้ง ลีซู เมี่ยน (เย้า) อ่าข่า ลาหู่ดำ ลาหู่แดง กะเหรี่ยง กะเหรี่ยงแดง (กะยา) ละว้า (ลั้วะ) ไทใหญ่ (ฉาน) ไทยวน (คนเมือง) ไทลื้อ ที่อาศัยอยู่ในจังหวัดแม่ฮ่องสอน เชียงราย พะเยา และน่าน ใช้เวลาในการเก็บข้อมูลภาคสนามตั้งแต่ปี ค.ศ. 1993 – 2000 โดยเนื้อหาได้กล่าวถึงความสัมพันธ์ทางกายภาพและวัฒนธรรมของสิ่งแวดล้อมซึ่งเป็นส่วนสำคัญของภูมิทัศน์วัฒนธรรม รวมถึงการแสดงให้เห็นความสำคัญของความหลากหลายทางชีวภาพที่เชื่อมโยงกับความหลากหลายทางวัฒนธรรม ตลอดจนนำเสนอความน่าสนใจของภูมิปัญญาท้องถิ่นทั้งในรูปแบบการตั้งถิ่นฐานบ้านเรือน ความสัมพันธ์ระหว่างคนกับสิ่งแวดล้อม ความรู้ในการหาอาหารและยาจากธรรมชาติ ระบบเพาะปลูกและผลผลิต ระบบการจัดการทรัพยากรในชุมชน รวมถึงความเชื่อ ประเพณี พิธีกรรมที่มีความเกี่ยวข้องกับการเพาะปลูกและการควบคุมทางสังคมซึ่งเป็นกระบวนการในการจัดการทรัพยากรอีกรูปแบบหนึ่ง 

     บทความนี้นำเสนอผลกระทบจากการพัฒนาเศรษฐกิจการเกษตรของกลุ่มชาติพันธุ์ ผ่านการวิเคราะห์การเปลี่ยนแปลงที่สำคัญในการกำหนดทิศทางด้านเกษตรกรรม ผลผลิต และการลงทุนในหมู่บ้านชาวเย้าจำนวน 8 แห่ง ในจังหวัดเชียงใหม่ เชียงรายและพะเยา ช่วงปีค.ศ. 1997 – 1998 ผ่านการศึกษาโครงการหลวงเพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตชาวเขาซึ่งการพัฒนานี้มีส่วนช่วยให้เกิดคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นของชาวชนเผ่า 
     การพัฒนาและการเปลี่ยนแปลงที่สำคัญต่อการทำเกษตรกรรมของชาวเขา ภายหลังนโยบายการห้ามปลูกฝิ่น หน่วยงานด้านการพัฒนาทั้งจากรัฐบาลไทยและต่างประเทศได้แนะนำให้ชาวเขาพัฒนาเมล็ดข้าวโพดและปลูกลิ้นจี่ให้เป็นพืชเศรษฐกิจ การเปลี่ยนวิธีและเทคนิคการเพาะปลูกให้มีความทันสมัย เช่น การใช้รถแทร็คเตอร์ สารเคมี สารกำจัดศัตรูพืช 
     ผู้เขียนได้มีข้อเสนอแนะเกี่ยวกับการทำเกษตรอย่างยั่งยืนซึ่งเป็นสิ่งสำคัญที่หน่วยงานควรนำไปใช้เป็นนโยบายในการพัฒนาคุณภาพชีวิตของกลุ่มชาติพันธุ์ โดยประกอบด้วยมิติการพัฒนาทางด้านสิ่งแวดล้อมเศรษฐกิจ และสังคม 

หนังสือที่รวบรวมผลงานประกอบการประชุมเชิงปฏิบัติการ จำนวน 15 รายการด้วยกัน โดยบทความที่นำเสนอในครั้งนี้ให้ความสำคัญกับการพัฒนาระบบเกษตรกรรมในพื้นที่สูงของประเทศไทย ทั้งในประเด็นการให้ความช่วยเหลือกลุ่มเกษตรกรขนาดเล็ก การพัฒนาพืชเศษฐกิจที่สามารถนำมาเพราะปลูกในพื้นที่ได้ เช่น กาแฟ โครงการพัฒนาลุ่มน้ำแม่แจ่ม  บทบาทของหน่วยงานทั้งภาครัฐและเอกชนในการให้ความช่วยเหลือด้านการพัฒนาชาวบ้านในพื้นที่ดังกล่าว เช่น กรมป่าไม้ United Nation รวมถึงการเสนอแนวทางการแก้ไขปัญหาระบบสุขภาพของประชากร 

หนังสือเล่มนี้กล่าวถึงวัฒนธรรมการทำเกษตรกรรมในพื้นที่ป่าของกลุ่มชาติพันธุ์ที่อาศัยอยู่ในพื้นที่สูงบริเวณภาคเหนือของประเทศไทย โดยศึกษาการเพาะปลูกแบบไร่หมุนเวียนทั้งมิติทางสังคมและสิ่งแวดล้อม รวมถึงการใช้ประโยชน์ที่ดิน การป่าไม้ กฎหมาย การบริหารจัดการพื้นที่ ฯลฯ ผ่านวิธีการศึกษาทางมานุษยวิทยา  ในบทสรุปของหนังสือยังมีการนำเสนอข้อกังวลเรื่องการเพิ่มขึ้นของจำนวนประชากรและการพัฒนาสิ่งแวดล้อม เนื่องจากปัญหาการทำไร่หมุนเวียนที่ยังไม่มีขอบเขต ทั้งนี้ ยังมีการยกตัวอย่างการทำไร่หมุนเวียนของประเทศอินโดนีเซียมาร่วมอภิปราย 

     งานวิจัยเรื่องนี้ศึกษาการปรับตัวในการทำไร่หมุนเวียนของกลุ่มชาวเขาทางภาคเหนือของประเทศไทย ได้แก่ กลุ่มแม้วและกะเหรี่ยง โดยวิเคราะห์ความสัมพันธ์ถึงความต้องการพื้นที่ ปัจจัยทางประวัติศาสตร์ และปัจจัยทางสิ่งแวดล้อม รวมถึงการวิเคราะห์การใช้ป่าปฐมภูมิและป่าทุติยภูมิของกลุ่มชาวเขา
     ผู้วิจัยได้ทำการศึกษาถึงการใช้ประโยชน์พื้นที่ป่าหมุนเวียนของชาวเขาทั้ง 2 กลุ่ม โดยพบว่า การทำไร่หมุนเวียนของชาวกะเหรี่ยงในอดีตนั้น เป็ฯการอาศัยอยู่ในป่าและจะเปลี่ยนพื้นที่เพาะปลูกไปตามฤดูกาลหรือตามความเหมาะสมของพื้นที่ในการทำกิจกรรมทางเกษตร ชาวกะเหรี่ยงได้อพยพจากป่าลงมาสู่ที่ราบและเข้าสู่ระบบเกษตรแบบที่ดินทำกิน ขณะกลุ่มชาวแม้วนั้นนอกจากใช้พื้นที่ป่าในการเกษตรกรรมแล้วยังมีการใช้พื้นที่ในการปลูกฝิ่น ซึ่งถือเป็นพืชเศรษฐกิจในช่วงเวลาหนึ่งก่อนที่ชาวแม้วจะได้รับผลกระทบภายหลังจากมีนโยบายยกเลิกการปลูกฝิ่นในประเทศไทย